Tab. 2. Księża diecezji chełmińskiej służący w Wojsku Polskim w czasie II wojny światowej

Nie można w tym miejscu pominąć tych duchownych z diecezji chełmińskiej, którzy służyli w wojsku niemieckim. W ciągu II wojny światowej było ich 12 (patrz tabela nr 3). Dwaj to Niemcy, którzy pozostali w służbie armii niemieckiej jeszcze z czasów I wojny światowej i tylko ze względu na fakt, iż formalnie nadal należeli do diecezji chełmińskiej należy tu o nich wspomnieć. Natomiast dalszych 10 wcieliły do armii niemieckiej władze okupacyjne na tych zasadach, na których powoływani byli do wojska niemieckiego mężczyźni zamieszkujący ,,ziemie wcielone" i zmuszeni do przyjęcia niemieckiej listy narodowej. Dwóch z nich zginęło podczas walk frontowych, trzem udało się porzucić znienawidzone mundury niemieckiej i przedostać się na stronę wojsk alianckich, jeden został zwolniony z przyczyn zdrowotnych, natomiast czterej pozostali doczekali szczęśliwie końca wojny.

Tab. 3. Duchowni diecezji chełmińskiej w wojsku niemieckim w czasie II wojny światowej

Lp.	Nazwisko i imię	Czas pełnienia służby	Uwagi
1	Etter Leon	22 VI 1943-1945
2	Flemming Edmund	1942-1944	Zdezerterował, PSZ na Zachodzie
3	Goetze Arnold	VI 1943-1944	Zwolniony z przyczyn zdrowotnych
4	Juchta Józef	II 1943-1945
5	Kaznowski Jan	1941-1943,  1945	Zdezerterował
6	Kłonowski Wojciech	1943-18 II 1945	Zginął w czasie walk w Turyngii
7	Konnak Edmund	VIII 1943-1945
8	Kühn Jerzy	XII 1941-24/25 I 1943	Poległ w czasie walk nad jeziorem Ładoga
9	Pawlicki Bernard	I wojna światowa -1940	w wojsku niemieckim od czasów I wojny światowej, od 1940 emeryt
10	Pliński Jan	od I wojny światowej	Pozostał w wojsku niemieckim po I wojnie światowej
11	Ponka Klemens	III 1944-1945
12	Szulc Zygmunt	XII 1943- XII 1944	Zdezerterował

Patriotyczna postawa duchowieństwa chełmińskiego nie ograniczała się tylko do służby w regularnych jednostkach Wojska Polskiego. Od pierwszych dni okupacji kler pomorski aktywnie włączył się w działalność konspiracyjną we wszystkich formach jej istnienia - od pomocy charytatywnej niesionej doświadczonym przez działania wojenne wiernym począwszy, przez tajną pracę duszpasterską, a na pracy w organizacjach konspiracyjnych skończywszy. Zgodnie z moimi ustaleniami w pracę konspiracyjną włączyło się 40 księży z diecezji chełmińskiej (patrz tabela 4), bliższe informacje udało mi się zebrać w stosunku do 33 duchownych, natomiast, w przypadku pozostałych 7 księży posiadam tylko informację, że taką działalność prowadzili bez jej sprecyzowania.
Działania wojenne doprowadziły do pogorszenia się sytuacji materialnej wielu pomorskich rodzin. Od pierwszych dni września 1939 r. kler katolicki na miarę swoich możliwości starał się nieść im pomoc. Wykorzystując fundusze przedwojennego ,,Caritas" czynił to w Gdyni ks. M. Żurek, a w Brodnicy, w oparciu o tamtejsze siostry służebniczki ks. L. Rzóska. Zresztą niesienie pomocy potrzebującym było w tym okresie naturalnym odruchem solidarności społecznej i stało się udziałem większości społeczeństwa. Nie ma więc sensu pisać o pojedynczych przypadkach takiej działalności, podejmowanej przez duchownych. Na uwagę zasługują natomiast te przypadki, w których mamy do czynienia z działaniami zaplanowanymi na szerszą skalę. Tak było w przypadku organizacji ,,Pomoc Polakom" powstałej w październiku 1939 r. w Wejherowie z inicjatywy ks. E. Roszczynialskiego przy udziale ks. J. Bartla. Początkowo zajmowała się ona tylko działalnością charytatywną, jednak w XII 1939, już po śmierci ks. Roszczynialskiego zmieniła nazwę na ,,Polska Żyje" i profil działania na bardziej ,,wojskowy". W jej pracach aż do momentu włączenia się w 1942 r. w struktury ,,Gryfa Pomorskiego" brało udział kilku księży z diecezji chełmińskiej. Podobne cele jak ,,Pomoc Polakom" stawiali sobie twórcy Pomorskiego Komitetu Tajnej i Zorganizowanej Pomocy, do kierownictwa którego należał ks. Brunon Rieband.
Największą pomorską organizacją konspiracyjną był ,,Gryf Pomorski". Wyłonił się on w VIII 1942r. z istniejącej od wiosny 1940 r. Tajnej Organizacji Wojskowej ,,Gryf Kaszubski". Prezesem Rady Naczelnej tej organizacji, a jednocześnie niekwestionowanym autorytetem był ksiądz J. Wrycza. Ten ukrywający się przez całą okupację kapłan, nie bez przyczyny nazywany ,,Kmicicem Borów Tucholskich" nie angażował się wprawdzie czynnie w pracę organizacyjną, jednak swym nazwiskiem i postawą uwierzytelniał organizację w oczach społeczeństwa. To m. in. dzięki niemu w czasie okupacji współpracowało z ,,Gryfem Pomorskim" wielu duchownych. Zgodnie z moimi ustaleniami było ich co najmniej 13. Ośmiu z nich aresztowanych 3 V 1943 przypłaciło swoją postawę uwięzieniem w obozach koncentracyjnych. Z tych samych powodów w późniejszym czasie w więzieniach niemieckich znalazło się jeszcze dwóch innych kapłanów diecezji chełmińskiej. Duchowni współpracujący z ,,Gryfem Pomorskim" nie angażowali się najczęściej w bezpośrednie działania zbrojne czy dywersyjne, służyli natomiast partyzantom posługą duszpasterską, pełniąc np. obowiązki kapelanów na poszczególne powiaty. Do ich obowiązków należało odprawianie polowych Mszy Św., czy odbiór przysięgi. O fakcie odebrania przysięgi od partyzantów najprawdopodobniej przez ks. Jana Schulza wspomina w swoich pamiętnikach Emil Cysewski. Jedynym duchownym, który bezpośrednio brał udział w działaniach partyzanckich był ks. Franciszek Wołoszyk, który w czasie okupacji przy pomocy braci Kulasów założył oddział partyzancki i stanął na jego czele. W czasie wojny utrzymywał ożywione kontakty z ,,Gryfem Pomorskim", a w 1944 r. włączył swoją grupę w struktury AK. Z Armią Krajową współpracowali także inni duchowni. Najwybitniejszą postacią był wśród nich ks. Antoni Dąbrowski, który po zakończeniu kampanii wrześniowej pozostał na Kresach Wschodnich i pełnił obowiązki kapelana słynnej 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. Swoją patriotyczną postawę po wojnie przypłacił życiem jak wielu akowców w komunistycznych więzieniach. Z Okręgiem Pomorskim Armii Krajowej związany był natomiast ks. Bronisław Jagła, który podczas pobytu w Warszawie nawiązał kontakt z KG i został mianowany dziekanem Okręgu AK Pomorze. Dzięki swoim związkom z Pomorzem służył również jako łącznik między Komendą Główną, a Komendą Okręgu.
Nawet w najbardziej ekstremalnych warunkach, jak pobyt w obozie koncentracyjnym, duchowni prowadzili w miarę możliwości działalność patriotyczną. Najlepszym tego przykładem jest ks. Witold Kiedrowski, który będąc więźniem na Majdanku, wspomagał cierpiących dostarczając zdobywane nielegalną drogą leki i służąc posługą duszpasterską. Włączył się tam również w działalność konspiracyjną, informując lokalne struktury AK o sytuacji w obozie. Po likwidacji obozu Majdanek i przeniesieniu więźniów do Oświęcimia również tam ks. Kiedrowski kontynuował swą konspiracyjną działalność. Właśnie do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu trafił i tam poniósł męczeńską śmierć za pracę konspiracyjną ks. Leon Poeplau, który na przełomie 1939 i 1940 r. założył tajną organizację o nastawieniu katolicko-narodowym ,,Miecz i Pług". W obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie zmarł kolejny ksiądz diecezji chełmińskiej Wojciech Rogaczewski, którego ksiądz Prymas uczynił szefem misji duszpasterskiej dla Polaków w strefie nieokupowanej Francji.
Przejawem życia konspiracyjnego na ziemiach polskich było również tajne szkolnictwo. Również i na tej dziedzinie życia Polskiego Państwa Podziemnego kler chełmiński wywarł swoje piętno. Co najmniej 7 duchownych uczyło na tajnych kompletach zarówno na terenie Pomorza jak i GG. Ci duchowni, którzy z różnych względów musieli w czasie okupacji ukrywać się, w czasie swojej wojennej tułaczki często prowadzili zwłaszcza na Pomorzu duszpasterstwo domowe. Niestety brak jakiejkolwiek dokumentacji w tej sprawie, poza szczątkowymi relacjami światków ówczesnych wydarzeń, nie pozwala na szersze zaprezentowanie tego problemu.

Tab. 4.Udział duchowieństwa diecezji chełmińskiej w działalności konspiracyjnej

Agresja Niemiec na Polskę 1 września 1939r. stanowi pod wieloma względami moment przełomowy nie tylko w dziejach Polski i świata, ale także w historii diecezji chełmińskiej.
W czasie wojny o blisko 60% zmniejszona została liczba kapłanów tej diecezji. Należy do nich zaliczyć zarówno księży, którzy w czasie wojny zostali zamordowani, zmarli śmiercią naturalną, zginęli na skutek pośrednich lub bezpośrednich działań wojennych jak i tych, którzy z różnych przyczyn w 1945 musieli diecezję opuścić względnie do niej nie powrócili. Spowodowało to w latach powojennych ogromny ,,deficyt" kapłanów w diecezji, który był stopniowo uzupełniany przez wiele lat po wojnie.
Jednak mimo tak wielkich prześladowań w czasie wojny, duchowieństwo chełmińskie w miarę możliwości pełniło swoją duszpasterską służbę i włączało się w działania konspiracyjne zarówno na Pomorzu jak i w innych miejscach pobytu. Swoją postawą w czasie okupacji kler chełmiński udowodnił swoje przywiązanie do polskości.

 Zbigniew Girzyński
 
 

KOMUNIKATY
 

Aby nie zaginęła pamięć...
 
 
 

Dnia 26 maja br. na zielonogórskiej nekropolii przy ul. Wrocławskiej odbyła się uroczystość odsłonięcia i poświęcenia obelisku z napisem: Aby nie zaginęła pamięć o polskich kobietach - żołnierzach, które walczyły i ginęły na frontach II wojny światowej. Odsłonięcia dokonał gen. dyw. Wacław Szklarski. Wyrazy hołdu dla poległych na polu walki żołnierzy - kobiet, złożyli w swoich wystąpieniach przedstawiciele władz centralnych, wojewódzkich, lubuscy parlamentarzyści, kombatanci oraz przedstawicielka toruńskiej Fundacji ,,Archiwum Pomorskie AK" Anna Rojewska, która odczytała list przygotowany specjalnie na tę okazję przez prof. Elżbietę Zawacką.
Obelisk, który powstał z inicjatywy Okręgowej Rady Kobiet województwa lubuskiego, kierowanej przez ppłk rez. Janinę Wolanin, jest jedynym takim w Kraju.
Anna Rojewska
 

*   *   *

W dniu 22 lipca br. w Skępem k. Lipna odbyła się uroczystość patriotyczna, poświęcona pamięci kpt. Henryka Stanisława Gruetzmachera, ps. Michał, Duży Michał i inne (1913-1944). Kapitan Henryk Gruetzmacher poległ 12 IX 1944 r. w Lubówcu (pow. Lipno). Był odważnym i utalentowanym dowódcą. W konspiracji pełnił funkcję Szefa Wydziału Łączności KO AK Pomorze, był również członkiem Sztabu KO, czasowo kierował wywiadem Okręgu. Był zwolennikiem współpracy i zgody narodowej wszystkich sił walczących z okupantem.
Uroczystość została zorganizowana z inicjatywy Pani Marii Sobocińskiej ps. Ryśka, (podczas niemieckiej okupacji referentka WSK w Komendzie Obwodu AK Lipno, następnie referentka WSK Insp. Włocławek), obecnie mieszkającej w Szwecji. Program uroczystości obejmował uroczystą mszę św. w klasztorze w Skępem z udziałem przedstawicieli ŚZŻAK z Bydgoszczy (z pocztem sztandarowym) i z Lipna, delegacji Fundacji APAK (Katarzyna Minczykowska i Anna Rojewska), starosty bydgoskiego, burmistrza Skępego i licznie zgromadzonych kombatantów. Po mszy złożono kwiaty na odnowionej płycie grobu kapitana Gruetzmachera, a Jego biografię przedstawiła Anna Rojewska. Pamięć Michała uczczono chwilą ciszy i zadumy.
Anna Rojewska

Garczyn 2000
     Będą kiedyś zygzaki w żar wklęte
     Co tak jasno dziś złocą Twą twarz
Mówić ludziom o Tobie legendę...

Słowa te w latach 1928-1939 rozbrzmiewały nad pięknym jeziorem w Garczynie, a akompaniował im trzask iskier z płonących ognisk. To dziewczętaobozowiczki tak śpiewały o swojej Komendantce Marii Wittek.
W dniach 8-10 września br. śpiew zabrzmiał ponownie, bowiem w Powiatowym Ośrodku Szkoleniowo-Wypoczynkowym im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, tam gdzie przed laty płonęły ogniska, odbył się już II Ogólnopolski Zjazd Garczyniaków. Wśród honorowych gości były uczestniczki przedwojennych obozów w Garczynie, członkinie Przysposobienia Wojskowego Kobiet (PWK). To One właśnie przed laty tak śpiewały o Marii Wittek, Komendantce Naczelnej Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet, założycielce Obozu PWK w Garczynie. Odsłaniając obelisk-kamień upamiętniający ten fakt, prof. Elżbiet Zawacka, instruktorka PWK, żołnierz AK - legendarna Zo, a dzisiaj pułkownik i Honorowy Obywatel Torunia, ze wzruszeniem tak wspomina historię obozu:
Zaczęło się w 1927 roku, kiedy ówczesna Komendantka Naczelna PWK Maria Wittekówna, wybrała miejsce na przyszły obóz na wysokim, południowym brzegu jeziora. W 1928 r. obóz już istniał, a jego uczestniczki same wykarczowały polanę pod przyszły plac apelowy. Do dziś zachowało się z tamtych czasów kilka budyneczków, w których mieszkały obozowiczki.
To właśnie z inicjatywy prof. Elżbiety Zawackiej stanął teraz pamiątkowy obelisk, choć już dwa lata temu, w 70 rocznicę istnienia Ośrodka, została umieszczona na ścianie jednego z budynków tablica, która podobnie jak śpiewana przez pewiaczki pieśń, jest nie tylko wyrazem hołdu i pamięci, ale przede wszystkim podkreśla zasługi, jakie generał Maria Wittek położyła dla wychowania dziewcząt, bowiem członkinie PWK, były na obozach przygotowywane nie tylko do obrony Ojczyzny, ale zajęcia były prawdziwą szkołą życia.
Odsłonięcia tablicy na obelisku-kamieniu ze słowami: Generał Marii Wittek Komendantce Naczelnej Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet, Założycielce Obozu PWK w Garczynie, 1928-2000, wykonanej przez Stanisława Kamińskiego, dokonał minister Jacek Taylor w towarzystwie płk Elżbiety Zawackiej.
Uroczystości towarzyszyła, przygotowana przez Danutę Landowską i Gabrielę Piankowską, interesująca wystawa ukazująca historię i dorobek Ośrodka, w którym według zachowanego kalendarza PWK Zofii Grzegorzewskiej, do 1936 r. zdobyło przeszkolenie 4324 dziewcząt. Oprawę artystyczną przygotował chór nauczycielski z Lęborka i zespół dziecięcy ,,Kaszubskie nutki" z Kościerzyny. Organizatorem i gospodarzem II Ogólnopolskiego Zjazdu Garczyniaków był dyrektor Ośrodka Szkoleniowo-Wypoczynkowego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Garczynie p. Zygmunt Gliński, a Zjazd odbył się dzięki przychylności Starosty pow. kościerskiego i Burmistrza Kościerzyny.
Wymownym akcentem Zjazdu było ognisko, w którym uczestniczyli organizatorzy II Zjazdu i goście - dawni członkowie obozów i tych przedwojennych, i tych po 1945 r., a połączyła ich pieśń: Garczyńskie jezioro, garczyński las, garczyńskie obozy wołają nas...
Ella Skerska

Spotkanie w Fundacji

Dnia 19 IX br. w siedzibie Fundacji w Toruniu, młodzież Gimnazjum nr 15 spotkała się z p. Ireną Jagielską-Nowakową ps. Ewa, kurierką Komendy Okręgu AK Pomorze, obecnie mieszkającą w Leicester (Anglia), a w czasie niemieckiej okupacji mieszkanką Torunia. Młodzież z zainteresowaniem wysłuchała wspomnień Ewy o sytuacji panującej w mieście w latach 1939-1945,  o narodzinach
 

konspiracji pomorskiej, o działalności w Armii Krajowej i pracy kobiet w konspiracji.
Serdecznie dziękujemy!
Ella Skerska

Byłam zaskoczona tymi dziećmi, które przyszły do Fundacji, nie wyobrażasz sobie jaką ja miałam tremę. Jeden chłopiec podszedł do mnie i cicho powiedział, że on bardzo uważnie słuchał co ja mówiłam, ale nie chciałam zrobić żadnego błędu i on nie może mnie poprawić. A kiedy mi wręczyli kwiaty to myślałam, że z oczu tryśnie fontanna, nie spodziewałam się tego.
[Powyższy cytat pochodzi z listu Ewy do prof. E. Zawackiej, nadesłanego do Fundacji w dniu 1 grudnia br. - red.].

Obchody Dnia Polskiego Państwa Podziemnego

W dniu 27 września br. Fundacja ,,Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" w Toruniu i Zarząd Okręgu Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej również w Toruniu zorganizowały wspólnie uroczystości, związane z obchodami święta Polskiego Państwa Podziemnego. Uroczystości te rozpoczęły się Mszą Św. celebrowaną w kościele pw. Wniebowzięcia NMP przez J. E. Andrzeja Suskiego Biskupa Toruńskiego. Następnie uczestnicy uroczystości przeszli na Plac Rapackiego, gdzie pod pomnikiem-kamieniem poświęconym pamięci żołnierzy Armii Krajowej nastąpiła druga część uroczystości. Orkiestra wojskowa odegrała hymn państwowy, a przemówienia wygłosili: prezes Zarządu Okręgu ŚZŻAK w Toruniu - prof. Zbigniew Wojtczak oraz prof. płk Elżbieta Zawacka. W uroczystości wzięli również udział: Jan Wyrowiński - poseł na Sejm RP, Zbigniew Muchliński - wicewojewoda kujawsko-pomorski, Wojciech Grochowski - prezydent Torunia wraz z zastępcami, Bogdan Major - przewodniczący Rady Miasta Torunia, Grzegorz Potarzyński - członek Zarządu Miasta, a także przedstawiciele komendanta miejskiego policji, poczty sztandarowe organizacji kombatanckich, poczet sztandarowy SP nr 32 im. Armii Krajowej oraz licznie przybyli kombatanci.
Zabierając głos, prezes Zbigniew Wojtczak przypomniał iż:
Obchodzimy dziś Dzień Polskiego Państwa Podziemnego, istniejącego w czasie II wojny światowej. 1 września 1939 r. Niemcy hitlerowskie zaatakowały Polskę. 17 września nastąpił atak Związku Radzieckiego. Z każdym z tych państw Polska miała zawarty pakt o nieagresji. Cóż to jednak znaczyło dla agresorów, którzy siłę przedkładali nad prawo.
Polska we wrześniu 1939 r. szans militarnych nie miała. Miała jedynie niewiele wówczas znaczące sojusze z Anglią i z Francją. Najeźdźcom wydawało się, że odniosą łatwy sukces a Polskę wykreślą z mapy Europy. Zapomnieli jednak o pierwszych słowach naszego hymnu: Jeszcze Polska nie zginęła póki my żyjemy... i Polska żyła nie tylko w sercach Polaków.
Jeszcze broniła się Warszawa, jeszcze walczyła pod Kockiem Samodzielna Grupa Operacyjna ,,Polesie", jeszcze walczyli obrońcy Helu, gdy w dniu 27 września, a więc równo 61 lat temu, w Warszawie powstała konspiracyjna organizacja wojskowa Służba Zwycięstwu Polski, przemianowana następnie na Związek Walki Zbrojnej, a później przekształcona w Armię Krajową. Jej struktury objęły cały kraj, a w zależności od możliwości i potrzeb powstawały oddziały zbrojne. Obok struktur wojskowych powstawały także struktury władz administracyjnych, podległe Delegatowi Rządu Rzeczypospolitej Polskiej. Powstawały reprezentacje polityczne (Rada Jedności Narodowej). Organizowano tajne nauczanie, opiekę społeczną, podziemny wymiar sprawiedliwości. Opracowywano plany reform gospodarczych i odbudowy zniszczonego wojną kraju. Wszystko to stanowiło państwo, państwo którego miało nie być, jedyne tego rodzaju państwo w okupowanej Europie - POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE. (...)
Struktury Polskiego Państwa Podziemnego zwalczane były nie tylko przez Niemców, ale również, może nawet bardziej perfidnie i bezwzględnie, przez siły radzieckie. Posługując się podstępem i przemocą, przerwały one w lipcu 1944 r. sen o polskim Wilnie. Później w marcu 1945 r. pod pozorem rozmów, władze radzieckie zwabiły do Pruszkowa przywódców Polski Podziemnej, wywiozły ich do Moskwy, gdzie w czerwcu 1945 r. sądziły w tak zwanym ,,procesie szesnastu".
Polskie Państwo Podziemne nie mogło doprowadzić kraju do niepodległości. Władze sowieckie tworzyły tu bowiem zdominowane przez komunistyczną lewicę państwo znane jako PRL. Alianci zachodni plany sowieckie względem Polski i całej Europy Wschodniej przyjęli na konferencji w Jałcie, kierując się tylko swoją racją stanu.
Historia okazała się dla nas jednak łaskawa i jeszcze za naszego życia obserwowaliśmy rozpad komunistycznego systemu i powstanie III Rzeczypospolitej. Pośrednim etapem między II i III Rzeczpospolitą było właśnie POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE.
W dniu 11 września 1998 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął jednomyślnie uchwałę, ustanawiającą dzień 27 września Dniem Polskiego Państwa Podziemnego. W uchwale czytamy:
SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ WYRAŻA SZCZEGÓLNĄ WDZIĘCZNOŚĆ I SZACUNEK TWÓRCOM I OFIARNYM DZIAŁACZOM PODZIEMNYCH STRUKTUR PAŃSTWA POLSKIEGO A TAKŻE TYM WSZYSTKIM, KTÓRZY W WYJĄTKOWO TRUDNYCH WARUNKACH, Z NARAŻENIEM WŁASNEGO ŻYCIA, WALCZYLI O NIEPODLEGŁOŚĆ OJCZYZNY.
Dziś my żyjący możemy do tego dodać ,,Cześć Ich pamięci".
Szanowni Państwo! W dniu dzisiejszym mija 10 rocznica odsłonięcia tego kamienia, poświęconego Żołnierzom Armii Krajowej. Niech tego rodzaju tablice-pomniki przekazują pamięci kolejnych pokoleń czasy walki i ofiarności Armii Krajowej, zbrojnego ramienia POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO.
Zbigniew Wojtczak
 

URATOWAĆ OD ZAPOMNIENIA

Serdecznie dziękujemy wszystkim ofiarodawcom, którzy przesłali do naszej Fundacji relacje, wycinki prasowe, pamiątki po swoich bliskich oraz dokumenty i przedmioty związane z okresem lat 1939-1956.
Szczególnie cennym darem jest spuścizna po śp. Irenie Monsiorskiej, przekazana nam przez Jej syna, Andrzeja Monsiorskiego z Bydgoszczy. Pan Monsiorski przekazał bogaty zbiór dokumentów gromadzonych przez wiele lat przez Matkę, na który składają się karty nazwiskowe, zdjęcia , opracowania dotyczące WSK.
Pan Jan Sznajder ps. Jaś (były dowódca zgrupowania partyzanckiego w Borach Tucholskich - ,,Jedliny") przekazał do zasobu archiwum Fundacji cenne dokumenty dotyczące partyzantów - zdjęcia, relacje partyzantów i konspiratorów wspierających oddział.
Pani kpt. Zofia Gączowska-Łukjaniec z USA ofiarowała zimowy mundur wyjściowy 2 Korpusu 317 Kompanii Transportowej PSK oraz bransoletkę z herbami miast i odznakę z napisem POLSKI 2 KORPUS.
Pan Franciszek Kozłowski z Jarocina (były członek TOW Gryf Pomorski i żołnierz AK) dostarczył nagranie na taśmie video uroczystości, która odbyła się w Wielu z okazji 50 rocznicy zamordowania przez Niemców konspiratorów z rodzin Czapiewskich i Zabrockich.
Pani Aniela Sitko-Harasim z USA we wrześniu br. przekazała pasek pewiacki.
Dzięki Państwa ofiarności możemy wzbogacać nasz zbiór materiałów historycznych, które są pomocne przy organizowaniu wystaw, przygotowywaniu wydawnictw dokumentujących działalność konspiracyjną i walkę na wszystkich frontach II wojny światowej.
W 2000 roku Fundacja obchodzi dziesiątą rocznicę swojego istnienia. Apelujemy do Państwa o dalszą życzliwość i zrozumienie dla naszej działalności, o przekazywanie lub umożliwianie zrobienia kopii dokumentów, zdjęć dotyczących wszelkiego rodzaju działalności w okresie II wojny światowej.
Michał Ojczyk

Z NOWOŚCI WYDAWNICZYCH

Nakładem Fundacji ,,Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" ukazały się poniżej przedstawione opracowania naukowe i popularnonaukowe, które polecamy uwadze wszystkich zainteresowanych dziejami konspiracji, nie tylko pomorskiej. Są to: Z dziejów Wydziału Łączności Zagranicznej Komendy Głównej ZWZ-AK ,,Zagroda". Materiały z VIII sesji popularnonaukowej połączonej z VI Zjazdem Kurierów i Emisariuszy w dniu 14 XI 1998 r., pod red. Katarzyny Minczykowskiej i Jana Szilinga, Toruń 1999 (t. XXVI Biblioteki Fundacji AP AK); Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu, pod red. Grzegorza Górskiego przy współpracy Katarzyny Minczykowskiej, Toruń 1999 (t. XXVII Biblioteki Fundacji AP AK); Materiały do dziejów Pomorskiego Okręgu ZWZ-AK, wyd. Katarzyna Minczykowska i Jan Sziling, Toruń 2000 (t. XXIX Biblioteki Fundacji AP AK); Informator o zasobach Fundacji ,,Archiwum Pomorskie Armii Krajowej", pod red. Katarzyny Minczykowskiej, Toruń 2000 (t. XXX Biblioteki Fundacji AP AK). Wydawnictwa te są do nabycia w sekretariacie Fundacji (także za zaliczeniem pocztowym).
Materiały z sesji popularnonaukowej zorganizowanej przez Fundację ,,AP AK" w listopadzie 1998 r. w Toruniu, poświęconej Wydziałowi Łączności Zagranicznej Komendy Głównej ZWZ-AK ,,Zagroda", zostały wydane pod redakcją Katarzyny Minczykowskiej i Jana Szilinga. Wydawnictwo to zatytułowane Z dziejów Wydziału Łączności Zagranicznej Komendy Głównej ZWZ-AK ,,Zagroda" zawiera pięć referatów wygłoszonych przez prelegentów, a są to: Elżbiety Zawackiej Odnaleziony Raport ,,Zo", emisariuszki Armii Krajowej, Tadeusza Dubieckiego Łączność kurierska między Bukaresztem a Lwowem w latach 1939-1940, Juliusza Walewskiego Placówka ,,Janka" w Paryżu i jej kurierzy, Janusza Łopuszańskiego i Hanny Matuszewicz Baza ,,Anna" w Sztokholmie w latach 1940-1945 oraz Bogdana Chrzanowskiego Organizacja i funkcjonowanie systemu łączności pocztowokurierskiej oraz wywiadowczej na odcinku: Wybrzeże Gdańskie - Szwecja. Oprócz tego zamieszczone przemówienie Doroty Zawackiej-Wakarcy otwierające sesję, głos w dyskusji zabrany przez Bolesława Artzta i aneksy, na które składają się relacje mjr. Jana Jackowskiego, ps. ,,Jacek".

Z inspiracji prof. Elżbiety Zawackiej zespół historyków z Torunia, Gdańska i Lublina przygotował popularną monografię Polskiego Państwa Podziemnego na Pomorzu. Pozycja Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu, pod red. G. Górskiego, jest napisana z myślą o szerokim kręgu czytelników. Autorzy w sposób przystępny przedstawili problematykę PPP licząc na to, że spotka się ona z zainteresowaniem nie tylko wśród entuzjastów tematu i zawodowych historyków. Pracę otwiera wstęp napisany przez Stanisława Salmonowicza - (Co to było Polskie Państwo Podziemne), w którym w sposób niezwykle komunikatywny wyjaśnione zostało znaczenie fenomenu jakim było PPP. W rozdziale I (W Rzeszy - czym była niemiecka okupacja na Pomorzu) Jan Sziling pisze o specyfice okupacji Pomorza przez Niemców w okresie 1939-1945. Rozdział II Andrzeja Gąsiorowskiego (Początki konspiracji - jak powstało Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu) jest poświęcony genezie PPP na terenach Okręgu Pomorskiego AK. Bogdan Chrzanowski przedstawił w rozdziale III (Rozwój organizacyjny ZWZ-AK na Pomorzu) powstawanie i funkcjonowanie sieci organizacyjnej Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej na obszarze pomorskim. W kolejnym rozdziale (Podziemie cywilne, czyli Delegatura Rządu RP na Pomorzu) Grzegorz Górski analizuje cywilne struktury PPP. O formach działalności wojskowych struktur PPP pisze w rozdziale V (Działalność podziemia wojskowego) Andrzej Gąsiorowski. Postawy społeczeństwa wobec polityki niemieckiej przedstawił Grzegorz Górski w rozdziale VI (Społeczeństwo Pomorza wobec polityki okupanta). W rozdziale VII (Bohaterowie, czyli kto tworzył Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu), także autorstwa Grzegorza Górskiego, przedstawiona została sylwetka przeciętnego konspiratora pomorskiego. Ostatni rozdział (,,Gloria Victis" - tragiczny epilog), napisany przez Bogdana Chrzanowskiego ukazuje końcowy okres konspiracji na Pomorzu, powstanie konspiracji antykomunistycznej i represje powojenne wobec konspiratorów pomorskich.
Fundacja zdecydowała się na udostępnienie szerszemu kręgowi zainteresowanych materiałów będących spuścizną po trzech dowódcach konspiracji pomorskiej: Józefie Chylińskim, Aleksandrze Schulzu, Janie Sznajderze i Wiesławie Jaroszewskim. Opracowania sporządzone przez wymienionych dowódców dotyczące Pomorskiego Okręgu ZWZ-AK zostały przygotowane do druku przez Katarzynę Minczykowską i Jana Szilinga, a wydane jako Materiały do dziejów Pomorskiego ZWZ-AK. Materiały te, mające miejscami charakter pamiętników i wspomnień, przybliżają obraz struktury organizacyjnej, obsady personalnej oraz szerokiej działalności ZWZ-AK na Pomorzu. Mogą się one stać ciekawą lekturą dla historyków i pasjonatów dziejów AK na Pomorzu, którzy aby z nimi się zapoznać będą mogli je studiować w domu.

Po dziesięciu latach istnienia Fundacji został wydany pod redakcją Katarzyny Minczykowskiej Informator o zbiorach Fundacji ,,Archiwum Pomorskie Armii Krajowej". Informator zawiera krótką charakterystykę zbiorów przechowywanych w Fundacji, które stanowią obecnie 25 mb. akt i materiałów pokrewnych, ok. 3000 fotografii, 121 mikroform, 68 eksponatów muzealnych oraz ok. 2300 pozycji składających się na zbiory biblioteczne. Materiały zgromadzone w Fundacji podzielone są na cztery grupy: archiwalia, dokumentację nieaktową, muzealia i zbiory biblioteczne. Na archiwalia składają się: Archiwum Pomorskie Armii Krajowej, Archiwum Wojennej Służby Kobiet, Archiwum Wydziału Łączności Zagranicznej Komendy Głównej ZWZ-AK ,,Zagroda". Dokumentacja nieaktowa stanowi zbiory fotograficzne i mikroformy. W skład muzealiów wchodzą eksponaty o różnej proweniencji, jak np. odznaczenia, medale, mundury, które są niejednokrotnie częścią materiałów wchodzących w skład teczek osobowych, kolekcji, czy spuścizn. W ramach zbiorów bibliotecznych podano wykaz opracowań niepublikowanych, znajdujących się w Fundacji. Zbiory Fundacji, których podstawą są materiały zgromadzone przez Elżbietę Zawacką, zawierają informacje do dziejów: konspiracji pomorskiej, Wojskowej Służby Kobiet, Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet, Wydziału Łączności Zagranicznej KG ZWZ-AK.
Tomasz Chinciński
 
 

KLUB HISTORYCZNY

Sprawozdania ze spotkań klubowych za okres od kwietnia do listopada 2000 r.

Dnia 24 maja br. na spotkaniu klubowym przedstawiono temat Młodzieżowe organizacje konspiracyjne na Pomorzu w latach 1939-1945. Dokumentaliści Fundacji pp. Ella Skerka, Michał Ojczyk omówili działalność ,,Batalionu śmierci za wolność", kociewskiej Jaszczurki, Katollecha, Kujawskiego Związku Polityczno-Literackiego. O Tajnym Związku Krwawej Ręki opowiedział założyciel organizacji i jeden z d-ców p. Henryk Górecki.

W dniu 25 X br. prof. Grzegorz Górski przedstawił działalność Okręgowej Delegatury Rządu na terenie okupowanego Pomorza - jej powstanie, organizację, zadania i pomorską specyfikę. Zaprezentowana została również najnowsza praca prof. Górskiego prezentująca nowe spojrzenie na wrzesień 1939 r.

X SESJA

Jak co roku w listopadzie zamiast spotkania klubowego w dniu 18 listopada, w Sali Rady Ratusza Staromiejskiego, miała miejsce kolejna sesja, zorganizowana przez Fundację oraz Instytut Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu. Tegoroczna sesja popularnonaukowa na temat Wkład archiwów w rozwój badań nad polskim czynem zbrojnym 1939-1945, miała charakter jubileuszowy, ponieważ była dziesiątą z kolei, a odbyła się w X rocznicę powstania i działalności Fundacji AP AK. Na program spotkania sesyjnego złożyły się referaty, komunikaty i głosy w dyskusji, które zostały wygłoszone po przywitaniu obecnych przez wicewojewodę Zbigniewa Muchlińskiego i otwarciu sesji przez prof. Elżbietę Zawacką. Mgr Dorota Zawacka-Wakarecy (Prezes Fundacji) w swoim wystąpieniu Dziesięć lat Fundacji, przedstawiła dzieje zorganizowania i powstania Fundacji, ludzi którzy przez ten czas pracowali w tej instytucji i tworzyli jej klimat, strukturę organizacyjną i kierunki działalności. Prof. Stanisław Salmonowicz (UMK) zaprezentował temat Wkład Fundacji do badań nad dziejami konspiracji pomorskiej, prof. Waldemar Rezmer (UMK) zapoznał zgromadzonych z problemem Wkład Fundacji do badań nad dziejami wojennej służby kobiet. Dr Anna Laszuk (Naczelna Dyrekcja Arch. Państwowych ) omówiła temat Materiały dotyczące AK przechowy-wane w Archiwach Państwowych; mgr Mariusz Olczak (AAN ) przedstawił Dzieje kobiecego czynu niepodległościowego w Archiwum Akt Nowych; ppłk dr Zygmunt Kozak (CAW) mówił o archiwaliach związanych z AK w zbiorach Centralnego Archiwum Wojskowego, a mgr Romuald Śreniawa-Szyptowski o Fundacji Słownika Biograficznego Powstania Warszawskiego. Głos w dyskusji sesyjnej zabrali m.in. prof. Barbara Otwinowska (Warszawa), prof. Maciej Krzyżanowski (Gdańsk), Eugenia Maresch (Londyn), dr Józef Rell (ŚZŻAK Zarząd Gł.).
 

Plan spotkań klubowych

20 grudnia br. - Kobiety żołnierze odznaczone orderem Virtuti Militari; spotkanie będzie miało również charakter świąteczny - opłatkowy.

24 stycznia 2001 r. - Tajny Hufiec Harcerzy - młodzieżowa konspiracyjna organizacja na Pomorzu.

21 lutego 2001 r. - Interesujące - niezwykłe - tragiczne postacie konspiracji pomorskiej.

ODESZLI OD NAS

W dniu 4 X 1999 r. zmarł we Wrocławiu Jan Stanisław Pawłowski. Urodzony 26 V 1924 r. w Grudziądzu, podczas niemieckiej okupacji był harcerzem Szarych Szeregów, od maja 1940 r. do stycznia 1945 r. łącznikiem na terenie Garnizonu AK Toruń. Od października 1945 r. działał w konspiracji poakowskiej w oddziale Szarego (Jerzy Gadzinowski).

Jan Grajkowski ps. Tadek zmarł w Rypinie 27 XI 1999 r. Urodzony w Dortmundzie, podczas niemieckiej okupacji był łącznikiem szefa sztabu KO AK Pom. Józefa Chylińskiego oraz kmdta Obwodu AK Rypin Tadeusza Kowalskiego do oddziałów partyzanckich AK w Borach Tucholskich. Aresztowany przez NKWD w styczniu 1945 r. i wywieziony w głąb ZSRR, wrócił do kraju we wrześniu 1945 r.

W dniu 21 III 2000 r. zmarł w Osieku n. Notecią Tadeusz Janowiak. Urodzony 4 XII 1921 r. w Osieku, od lipca 1943 był zaprzysiężonym żołnierzem AK Obw. Wyrzysk (teren działania to miejscowości: Sadki, Jadwiżyn, Dąbki, Rudki pow. Wyrzysk) i pełnił funkcję łącznika i magazyniera broni. Po 1945 r. w konspiracji poakowskiej. Aresztowany przez UB w Wyrzysku w 1947 r., skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Bydgoszczy na 15 lat więzienia, wyrok odbywał w Koronowie do czerwca 1954 roku.

Dnia 15 IV 2000 r. zmarł w Brodnicy Konrad Porada. Urodzony 6 II 1918 r. w Brodnicy, podczas niemieckiej okupacji harcerz Szarych Szeregów, członek tajnej organizacji ,,Grunwald", zaprzysiężony przez Jerzego Lendziona. Aresztowany podczas fali aresztowań członków tej organizacji 18 listopada 1940 r., wkrótce zwolniony, podjął służbę konspiracyjną w AK.
Michał Ojczyk

Dnia 23 I 1999 r. w Warszawie zmarł Jerzy Tanaś ps. Ryczący Bawół, podczas okupacji członek Tajnego Hufca Harcerzy w Gdyni . Działał w 3 Drużynie im. gen. Władysława Sikorskiego, I Pluton THH, oddział dywersyjno-sabotażowy. Brał udział w akcji B 2 (zbieranie informacji i przygotowanie planów rozmieszczenia niemieckich ważnych strategicznie punktów wokół Gdyni oraz przekazanie planów Armii Czerwonej). Po wojnie represjonowany.

Narcyz Kozłowski ps. Szary zmarł 2 I 2000 r. w Gdańsku. 3 IX 1939 r. założył we wsi Rojewo k. Rypina organizację konspiracyjną Tajny Związek Młodzieży Wiejskiej ,,Młody Las". Aresztowany wiosną 1941 r. i wywieziony na przymusowe roboty do Malborka, kontynuował działalność konspiracyjną, tworząc, spośród Polaków wywiezionych na przymusowe roboty, tajny Związek Polaków w Prusach Wschodnich, który w 1944 r. przyjął również nazwę Młody Las. Po kolejnym aresztowaniu w marcu 1943 r. i rocznych, bestialsko prowadzonych przesłuchaniach w więzieniach gestapo, został wywieziony do Mauthausen. W filiach tego obozu więziony był do zakończenia wojny. Po wojnie zorganizował Dom Polski ,,Młody Las" dla dzieci wywiezionych do Austrii wraz z rodzicami. Po powrocie do kraju aresztowany i represjonowany za działalność konspiracyjną.

Zmarł 17 IV 2000 r. Jan Nowak ps. Skrzydło, oficer WP, jeniec Stalagu II B Hamerstein, którego po zwolnieniu z niewoli w 1940 r. skierowano na roboty przymusowe w niemieckim gospodarstwie w Biskupicach (podczas okupacji pow. Szczecinek). Tam działał w ,,Odrze" (Polska Armia Podziemna ,,Odra"), konspiracyjnej organizacji wojskowej polskich jeńców wojennych i robotników przymusowych działającej na Pomorzu od listopada 1939 r. W końcu 1940 r. utworzył batalion ,,Odry" liczący około 365 ludzi i został jego dowódcą. Prowadził m.in. rozpoznanie niemieckich umocnień na Wale Pomorskim. Aresztowany 10 XI 1944 r. uszedł przed wykonaniem wyroku śmierci dzięki pomocy zakonspirowanego w pilskim gestapo polskiego agenta. Ostatnio mieszkał w Łodzi.
Ella Skerska
 

Dnia 11 IV br. zmarła Aniela Gliniak ps. Nela, urodzona 25 II 1913 r. w m. Wiązownica k. Jarosławia, żołnierz NOW i AK, więźniarka obozów koncentracyjnych (Oświęcim, Flossenburg) i więzień UB (Warszawa, Fordon); wieloletnia współpracownica i przyjaciółka p. prof. Elżbiety Zawackiej, dokumentalistka pracująca społecznie od początku powstania Fundacji ,,Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" - wspaniały człowiek i przyjaciel. Poniżej zamieszczamy fragment artykułu poświęconego Neli, przygotowanego przez dokumentalistkę Archiwum Fundacji p. Ellę Skerką do ,,Nike" - Biuletynu Środowiska Fordonianek.
(red.)

,,(...) We wrześniu 1939 r. dwudziestosześcioletnia Aniela włączyła się do pomocy dla żołnierzy polskich wracających z frontu, a gdy w październiku w rodzinnym Jarosławiu powstała konspiracyjna organizacja pod nazwą Narodowa Organizacja Wojskowa, stała się jej zaprzysiężoną członkinią. W szeregi Armii Krajowej wstąpiła, gdy NOW w 1942 r. przeszła pod dowództwo AK. W relacji znajdującej się w Fundacji AP AK w Toruniu Nela, tak komentuje ten historyczny fakt: W zasadzie działało się w tych samych zespołach ludzi, doświadczonych i zaufanych i na niższym szczeblu nie odczuliśmy różnicy. Przez Jarosław, leżący na granicy Generalnej Guberni, prowadziła droga kurierów na wschód i Nela wraz z siostrą Stanisławą zajmowała się ich bezpieczeństwem oraz przerzutem przez granicę. Punktem kontaktowym kurierów i łączników było mieszkanie Neli, a później także sklep drogeryjny, który prowadziła z bratem Władysławem (...) Walkę konspiracyjną Anieli przerywały jedynie kolejne aresztowania: w listopadzie 1940 r., w marcu 1941 r., a ostatnie w maju 1943 r. przyniosło wyjątkowo ciężkie śledztwo w gestapo i więzienie w Tarnowie, potem obóz koncentracyjny w Oświęcimiu i Flossenburgu. Zdawałoby się, że koniec wojny położy kres cierpieniom spowodowanym gehenną obozów koncentracyjnych i utratą bliskich. Rzeczywistość okazała się jednak inna, bo gdy Aniela wróciła z obozu do domu, zaczęły się prześladowania NKWD i UBP, których konsekwencją były więzienia m. in. w Inowrocławiu i Fordonie. Jeden z wyroków Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie w dn. 28 IV 1952 r. skazał Anielę ,,na 15 lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych przez 5 lat i przepadek całego mienia na rzecz Skarbu Państwa" za to, że latem i jesienią 1951 r. w Warszawie udzielała pomocy członkom siatki szpiegowskiej (byli to dwaj Polacy na których wykonano wyrok śmierci). W 1956 r. dzięki staraniom rodziny Aniela została uwolniona i zrehabilitowana. Kolejną rehabilitację przyniosło postanowienie Sądu Woj. w Rzeszowie z dn. 16. listopada 1993 r., w którym czytamy "... czyn przypisany Anieli Gliniak był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego". Ostatnie lata swego udręczonego wojną życia spędziła w Toruniu. Gdy zdrowie jeszcze dopisywało, pomagała założycielce Fundacji Archiwum Pomorskie AK p. prof. Elżbiecie Zawackiej, towarzyszce z celi więzienia na Rakowieckiej - w gromadzeniu dokumentów o konspiracji pomorskiej".

W dniu 3 lipca br. liczne grono przyjaciół pożegnało na cmentarzu Zakładu dla Niewidomych w Laskach pod Warszawa, nestora polskich psychiatrów, doktora medycyny Zdzisława Jaroszewskiego. Cieszył się wielkim autorytetem. Bardzo bezpośredni, spokojny, życzliwy, stawał się stanowczy i bezkompromisowy, kiedy chodziło o wartości zasadnicze. Dotyczyło to sfery moralnej, społecznej i politycznej.
Zdzisław Jaroszewski urodził się 18 VI 1906 r. w Lubawie, w dawnym woj. pomorskim. Uczeń niemieckiego progimnazjum lubawskiego, był również członkiem i sekretarzem Tajnego Towarzystwa Tomasza Zana. Po zdaniu matury w Grudziądzu (1923 r.) odbył studia lekarskie na Uniwersytecie Poznańskim, a w 1930 r. uzyskał stopień doktora wszechnauk lekarskich. Brał udział w kampanii wrześniowej jako dca plut. kompanii sanitarnej Armii Łódź. Po rozproszeniu Armii zorganizował I Kompanię Sanitarną Obrony Warszawy i dowodził nią do kapitulacji stolicy. Po zwolnieniu z niewoli wrócił do Owińsk k. Poznania, gdzie do wybuchu wojny pracował w zakładzie psychiatrycznym. Od stycznia 1940 r. pracował na lubelszczyźnie jako lekarz Ubezpieczalni Społecznej, opiekując się również gettem. Pracę zawodową łączył z działalnością konspiracyjną w organizacji ,,Ojczyzna" kryptonim ,,Omega", założonej w Poznaniu na przełomie IX/X 1939 r. na okres wojny, a rozwiązanej w lipcu 1945 r. Zaprzysiężony wiosną 1940 r. działał pod ps. Jan. Aresztowany w listopadzie 1942 r., wkrótce zwolniony, uszedł do Warszawy w styczniu 1943 r. Pod nazwiskiem Józef Morawski podjął pracę zawodową i włączył się do działalności konspiracyjnej, kierując sekcją medyczną ,,Ojczyzny", opieką nad rodzinami wysiedlonymi z Ziem Zachodnich, zdobywaniem sprzętu i materiałów sanitarnych dla AK. Zajmował się też opracowywaniem koncepcji organizacji powojennej służby zdrowia i programu ideowo-politycznego ,,Ojczyzny". Od 1943 r. był członkiem kierownictwa tej organizacji. W lipcu 1944 r. współorganizował konspiracyjny zjazd członków ,,Ojczyzny". Owocem obrad działaczy ,,Ojczyzny" było powołanie po wojnie Instytutu Zachodniego w Poznaniu. Po wojnie wrócił do pracy zawodowej i działalności naukowej. Utrzymywał kontakty z byłymi członkami organizacji ,,Ojczyzna", uczestniczył w organizowaniu zjazdów w Warszawie w rocznicę śmierci założyciela tej organizacji - Witolda Grotta.
Zmarł 29 VI 2000 r.
Hanna Maciejewska-Marcinkowska
(skrót obszernego biogramu nadesłanego do Fundacji przez p. Halinę Lipską-Koziołową)

PODZIĘKOWANIA

Podziękowanie za dary książkowe za okres od 29 marca do 2 października 2000 r.
Serdecznie dziękujemy za przekazanie książek do zbiorów bibliotecznych Fundacji pp.: Ninie Bańkowskiej-Cyplik, Bolesławowi Borkowi, Joannie Januszczak, Halinie Politowskiej, Zdzisławowi Rachtan-Halnemu, Romualdowi Śreniawa-Szyptowskiemu, Jerzemu Urbankiewiczowi, Jerzemu Wultańskiemu, Elżbiecie Zawackiej oraz Fundacji Żołnierzy Pom. Okręgu AK im. J. Pałubickiego w Bydgoszczy, Studenckiemu Kołu Naukowemu Archiwistów UMK, Zarządowi ŚZŻAK Okręgu Lublin, Zgromadzeniu Sióstr Zmartwychwstanek z Poznania.
Podziękowanie za dary pieniężne za okres od 1 kwietnia do 30 września 2000 r.
Dary dewizowe
Zofia Gączowska-Łukjaniec  - 20 USD
Aniela Harasim-Sitko   - 200 USD
Irena Jagielska-Nowak   - 100 GBP
Fabiola Paulińska   - 50 GBP
Augustyn Rybak    - 200 GBP
Fundacja im. Franciszka Miszczaka
Prezes Józef Huszczyński   - 1000 GBP

Dary złotówkowe
 Eugenia Barabasz  - 50,-
Janina Błażejewska  - 20,-
Zenon Bromirski   - 50,-
Roman Budyń   - 100,-
Janina Brzozowska  - 50,-
Emilia Chrul   - 30,-
Roman Dekarczyk  - 50,-
Alina Dobrzańska  - 50,-
Wanda Domanowska  - 300,-
Wanda Dramińska  - 30,-
Cecylia Gołębiewska  - 30,-
Magdalena Holcgreber  - 50,-
Wanda Jędrzejewska  - 50,-
Jan Junk   - 10,-
Jan Kopeć   - 6,-
Franciszek Kozłowski  - 50,-
Janina Kurek   - 60,-
Jan Lewicki   - 50,-
Genowefa i Jan Likowscy  - 25,-
Halina Lipska-Koziołowa  - 100,-
Irena Makowska   - 200,-
Wiktor Marzec   - 30,-
Edward Meller   - 10,-
Jadwiga Michalska  - 20,-
Maria Oberc   - 50,-
Wacława Orlińska  - 20,-
Aniela Skirzyńska-Paluszkiewicz - 30,-
Regina Piechocka  - 20,
Leon Piotrowski   - 25,-
Danuta Przystasz   - 100,-
Henryk Rasiński   - 30,-
Eugenia Rojszyk   - 200,-
Maria Rudzińska   - 50,-
Janina Sikorska   - 100,-
pp. Szczepańscy   - 150,-
Halina Szczęsna-Nalewajko - 30,-
Halina Szewczykowa  - 100,-
Helena Tanaś   - 20,-
Leon Torliński   - 100,-
Maria Wolańska   - 20,-
Jan Wyrowiński   - 600,-
Aleksandra Wysocka  - 10,-
Kazimiera i Leszek Zdrojewscy - 50,-
 

WYDAWCA: FUNDACJA ,,ARCHIWUM POMORSKIE ARMII KRAJOWEJ"
 ul. Wielkie Garbary 2, 87-100 Toruń, tel. (0-56) 65-22-186
KOMITET REDAKCYJNY: Hanna Maciejewska-Marcinkowska,
Dorota Zawacka-Wakarecy

Numery biuletynu wydane w roku 2000 są dotowane przez Urząd Miejski w Toruniu
 

powrót do : str.głównej  |  spisu treści witryny  |