OFLAG IXC MOLSDORF W OCENIE DELEGATA MIĘDZYNARODOWEGO CZERWONEGO KRZYŻA

OFLAG IXC MOLSDORF. Trudno znaleźć takie oznaczenie obozu jeńców wojennych w wykazie oflagów, gdzie Niemcy przetrzymywali oficerów polskich w okresie od 1. września 1939 r. do końca wojny. OFLAG IXC MOLSDORF został bowiem zorganizowany po upadku Powstania Warszawskiego. Żadna z nas, która była jeńcem tego obozu nie mówi o nim inaczej jak o ,,tak zwanym oflagu" , miejsce to było bowiem zaprzeczeniem wszystkiego, do czego zobowiązali się Niemcy, podpisując w 1929 roku Konwencję Genewską o traktowaniu jeńców wojennych. Jednym zaś z przywilejów jeńców wojennych była opieka Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża , który miał prawo do kontrolowania obozów, w których byliby przetrzymywani. Przyznanie powstańcom warszawskim praw żołnierskich przez Niemców nastąpiło na skutek różnorakich nacisków ze strony rządów brytyjskiego i amerykańskiego, a także Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża, a co zabiegali polscy delegaci do tej instytucji. Oficjalna deklaracja Rządu Brytyjskiego, złożona w Izbie Gmin przez Ministra Spraw Zagranicznych Antony Edena w dniu 30. VIII. 1944 r ostrzegała wszystkich Niemców, że ,,represje wobec żołnierzy polskiej Armii Krajowej, będącej integralną częścią Polskich Sił Zbrojnych, są pogwałceniem przepisów wojennych, do których się zobowiązali, i że wobec tego wszyscy Niemcy, którzy biorą jakikolwiek udział w tych gwałtach, albo są za nie odpowiedzialni, czynią tak na własne ryzyko i będą pociągnięci do odpowiedzialności za swe zbrodnie". Był to czas w przededniu klęski Niemiec i niemieccy dowódcy zdawali sobie sprawę, że wkrótce sami staną się jeńcami aliantów , to też - podpisując Umowę kapitulacyjną Powstania w dniu 2.X.1944 r. przyznali prawa żołnierskie Powstańcom. Obowiązywał ich jednak rozkaz Himmlera z dnia 8. IX. 1944, wysłany do gen. Von dem Bacha, polecający wysyłanie powstańców do obozów koncentracyjnych. Podejmując decyzję o uznaniu Polaków za jeńców wojennych i przekazując ich do oflagów i stalagów, podległych Wehrmachtowi, Niemcy postanowili i tak ich zniszczyć, stwarzając warunki przebywania takie same, jak w obozach zagłady. Okazało się, że już 3.X.1944 komendanci stalagów, w których mieli znaleźć się jako jeńcy - powstańcy, a szczególnie kobiety - żołnierze, otrzymali wytyczne, jak należy z nimi postępować: przeprowadzać dokładne rewizje, konfiskować wszelkie dokumenty, waluty, świadectwa szkolne, książki, zegarki, noże, narzędzia chirurgiczne, lekarstwa. Było nawet zalecenie konfiskowania listów do Genewy w sprawie pomocy. Realizowali te zalecenia z całą brutalnością i bezwzględnością.

Kobiety, walczące w Armii Krajowej, cieszyły się pełnymi prawami żołnierskimi już od 27.X 1943 r., kiedy przyznał im te prawa swym dekretem Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej. Stało się to na skutek usilnych starań Komendantki Wojskowej Służby Kobiet mjr./płk./gen. Marii Wittek ,,MIRY". Zasadność takich praw uznał Dowódca Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki ,,GROT'' już w roku 1942. Wysyłając do Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych swą emisariuszkę kpt./pułk. Elżbietę Zawacką ,,Zo", polecił jej m.in. przedstawienie służby kobiet jako ,,żołnierzy, znajdujących się w obliczu nieprzyjaciela". ,,Zo" udało się wypełnić zlecone jej zadania. Dotarła do Londynu po dramatycznej , niezwykłej wędrówce lądem przez Berlin - Paryż - Andorrę - Madryt - Gibraltar i morzem . Wróciła do Kraju - jako jedyna kobieta cichociemna - skokiem spadochronowym. W dniu 23.IX.1944 Dowódca Armii Krajowej gen. Tadeusz Komorowski ,,BÓR" rozkazem Nr. 871/I nadał kobietom - żołnierzom AK stopnie wojskowe w zależności od ich funkcji i stanowiska. Spośród nich zdecydowało się pójść do niewoli około 3.000 kobiet, w tym około 400 oficerów.

Idąc do niewoli, kobiety jeńcy pełne były obaw. Dotychczasowe doświadczenia dowodziły, że Niemcy nie łatwo pogodzą się z myślą oszczędzenia tych, które - zagarnięte w opanowanych przez nich przed kapitulacją dzielnicach , były bestialsko mordowane na miejscu, lub wysyłane na pewna śmierć do obozów koncentracyjnych. Szczególne prawo do niepokoju miały kobiety - oficerowie, jako organizatorki i przywódczynie służby kobiet. Od pierwszej chwili niewoli, jeszcze w Ożarowie, czy w Pruszkowie, zorientowały się, że czeka je głód, brud i brutalna poniewierka. Po kilkudniowej podróży w bydlęcych wagonach dotarły do pierwszego "normalnego" obozu jeńców, ( dla mnie był to Stalag 344 Lamsdorf)- gdzie przed wejściem na teren odbyła się pierwsza rewizja. Ku ich zdumieniu i rozczarowaniu odebrano im nie tylko cenniejsze przedmioty, lecz także leki i materiały opatrunkowe, które były dla nich skarbem, pieczołowicie kompletowanym i oszczędzanym.

Już samo miejsce przetrzymywania kobiet zostało wybrane na terenach, zapomnianych przez Boga i ludzi. Podoficerów i szeregowe zgromadzili w Stalagu VIC Oberlangen, położonym wśród bagien na zupełnym odludziu. Obóz otoczony był głębokimi rowami i wąskimi groblami, których przerwanie mogło prowadzić do zalania i zatopienia obozu. Dla kobiet - oficerów przygotowano obóz specjalny, położony na pustkowiu w błotnistej kotlinie, jakby na dnie wyschniętego jeziora, pokrytym gęstym, tłustym błotem.. Składał się z zaledwie siedmiu starych, rozpadających się baraków, otoczonych gęstą siecią drutów kolczastych. Długo musieli szukać, by znaleźć coś tak wstrętnego, pełnego robactwa i brudu. Budynki niemieckiej komendantury obozu , a także przejścia między nimi, wybudowano na palach. Teren, przeznaczony dla jeńców , nie miał takich udogodnień.. Niemcy nie zamierzali pokazywać tego miejsca delegatom Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Wszystkie zażalenia , prośby i zawiadomienia o naszym przebywaniu w tym miejscu, przygotowywane wielokrotnie przez nasze Komendantki , zwane w nomenklaturze jenieckiej "Starszymi Obozu", którymi były mjr. Wanda Gertz "KAZIK" i mjr. Janina Karaś "HAKA", oraz naszą (Panią) Męża Zaufania kpt. Helenę Nieć "HELENA", ginęły na drodze służbowej przez dowództwo armii niemieckiej ( Oberkommando der Wehrmacht) i nie docierały do Genewy. Zdarzył się jednak tragiczny wypadek, który skłonił Niemców do wysłania pisma naszych Komendantek do Genewy. W dniu 6. lutego 1945 roku nad terenem oflagu w Molsdorf toczyła się walka powietrzna dwóch samolotów alianckich z niemieckim myśliwcem. W czasie tej walki seria strzałów z broni pokładowej przeszyła dach dwóch baraków. Jedna z oficerów, ppor. "ŻACZEK", została zabita postrzałem w brzuch i kręgosłup, a szesnaście innych zostało ciężej lub lżej rannych. Niemcy przede wszystkim sprawdzili, czyje pociski spowodowały śmierć "ŻACZKA". Okazało się, że alianckie. Zaczęła się wic spektakularna akcja ratunkowa.. Zajechały samochody sanitarne, a z nimi wojskowa kronika filmowa i dziennikarze, którzy mieli szansę udokumentowania bestialstwa aliantów, którzy nie oszczędzają nawet własnych jeńców wojennych. Wyniesione na rękach lekarzy i pielęgniarek niemieckich ciężko ranne zostały zawiezione do szpitala w Arnstadt, gdzie kronika filmowa już nie dotarła, to też zostały położone nie na salach chorych, lecz w pustym domku , pozbawionym łóżek , nie mówiąc o urządzeniach sanitarnych. Lżej ranne pozostały w izbie chorych w obozie pod opieką naszych lekarek. Niemcy oddali skonfiskowane na początku leki. Pogrzeb ppor."ŻACZKA" odbył się z całą ceremonią wojskową. Niemcy pokazali , jak zachowuje się rycerska armia niemiecka wobec alianckiego jeńca - oficera w chwili jego śmierci. Oddział niemieckich żołnierzy przyniósł ogromny wieniec ozdobiony szarfą z napisem "DEUTSCHE WEHRMACHT". Jeńcy włoscy, którzy obsługiwali niemiecką komendanturę obozu, przynieśli także swój wieniec z napisami : "EVIVA POLONIA - EVIVA ITALIA". Koleżanki zabitej mogły również zakupić kwiaty za swoje pieniądze, zwrócone im przez Niemców. Przywieźli nawet księdza. Kim był - nie wiadomo. Nie wolno mu było zamienić z nami ani jednego słowa. Stał w rogu sali, odwrócony do ściany, potem poprowadził kondukt żałobny, pomodlił się po łacinie i został znowu zabrany przez swój konwój. Przy złożeniu do grobu oddział żołnierzy oddał salwę honorową.. Tym razem pismo polskiej komendantki oflagu mjr. Wandy Gertz "KAZIK" o tym tragicznym wydarzeniu dotarło do Genewy. W dniu 8. marca 1945 do Molsdorf przyjechał delegat Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża Dr. H. Landolt, który ze zdumieniem znalazł się w oflagu, jakiego w swej dotychczasowej pracy nie spotkał, chociaż w ciągu lat wojny wizytował nie jeden obóz jeńców wojennych. Przybył do Molsdorf w towarzystwie oficera z Oberkommando der Wehrmacht.- dowództwa armii niemieckiej. Był wytrawnym znawcą problemów obozów jenieckich. Bardzo szybko sprawdził i rzetelnie ocenił sytuację. Punkt po punkcie pisał swój raport. Na początku dane ogólne z podkreśleniem, że jeńcami są polskie kobiety - oficerowie, następnie opisuje sam obóz, jego usytuowanie i pomieszczenia, w których przebywają jeńcy.

,,Obóz w kształcie małego czworokąta, jest położony na południe od miejscowości MOLSDORF, przy bocznej drodze Erfurt - Ichtershausen, bezpośrednio przy południowej odnodze autostrady. Okolica jest beznadziejnie smutna i wyludniona - w każdym razie taką była w zimnym, posępnym, marcowym dniu naszej wizytacji. Wchodzi się do obozu i natychmiast tonie aż po kostki w szlamie. Kamienie, pomyślane jako wykładzina, ułatwiająca poruszanie się w tym szlamie, które z biegiem czasu także częściowo w nim utonęły, czynią przejście jeszcze trudniejszym i bardziej niebezpiecznym. Czworokątny placyk, gdzie stoją stare, zmurszałe baraki, jest w większej części pocięty rowami, które - jak się wydaje - do niczego lepszego nie służą, a tylko zawężają teren , po którym oficerowie mogłyby się poruszać, o ile szlam i bezkształtna wykładzina kamienna by im na to pozwoliła. Poza tym nie posiadały one z początku, jako jeńcy wojenni, sztuki poruszania się po tym terenie, co spowodowało wiele zwichnięć i skręceń nóg. Jako ochrona przeciwlotnicza rowy te są zbyt płytkie, a woda gruntowa jest zbyt wysoka, nawet gdyby zostały pogłębione. Baraki - jak już powiedziano - są stare i zmurszałe. Zostały wybudowane około 1938/39 roku, by pomieścić robotników budowanej wówczas autostrady na krótki okres czasu, a następnie spalone. Przez te 6 lat warunki atmosferyczne spowodowały ich całkowite zniszczenie. Dlatego tak wyglądają. Wewnątrz lodowate zimno i wilgoć. Ściany ociekające wilgocią, aż błyszczą, chociaż czasem przesusza je słońce. Ogrzewa się tylko izbę chorych i jedno pomieszczenie, gdzie leży niedożywione i wyglądające na chore - niemowlę. I to ogrzewanie jest bardzo mizerne. W innych pomieszczeniach w ogóle nie palono w piecach od 4.I.45 r. Temperatura spadała niejednokrotnie do minus 17 C. ''

Brak ogrzewania w barakach łączył się z niemożliwością uzupełnienia bardzo marnego wyżywienia. Powoli bowiem zaczynają napływać do obozu paczki z domu, zawierające bardzo cenne dla jeńców produkty , jak groch, fasola, kasza, mąka, nie ma jednak żadnej możliwości ugotowania ich. Nie ma nawet szansy na ugotowanie wody, by rozpuścić mleko w proszku, zaparzyć herbatę, lub kawę Nesca z darów czerwonokrzyskich, przekazanych nam przez kolegów - jeńców obozów, gdzie przebywałyśmy przez pewien czas niejako po drodze do Molsdorf. Nauczyli nas również konstruowania mini kuchenek z puszek po konserwach, co było prawdziwym skarbem w jenieckich warunkach życia. Taka kuchenka to zwykła m puszka po rybkach, w której bokach wycina się cztery otwory. Przez jeden z nich układa się cierpliwie paliwo, którym są zwitki papieru, kawałeczki tektury, drzazgi z deseczek . Nic nie może przekroczyć wymiarów paru zapałek. Stosik taki podpala się, a potem podkłada po kawałeczku paliwo. Po półgodzinie woda w garnku, którym jest litrowa puszka po mleku w proszku, zaczyna wrzeć. I oto chodzi.. A tu dramat. Dr Landtolt pisze:

,,Usiłowano sobie pomóc, korzystając z maleńkich piecyków, sporządzonych z puszek po konserwach, w których palono kawałkami tektury, oraz drzazgami z deseczek, pochodzących z urządzeń, które prawie nie warte były czegoś lepszego Pewnego dnia komendant obozu z Bad Sulza ( któremu podlegał Oflag IXC w Molsdorf) urządził inspekcję i zakazał używania nawet tych piecyków, zamiast dostarczyć trochę drewna opałowego, co wydawało się logiczne i zgodne z jego obowiązkiem.". ...Obóz roi się od szczurów i myszy , które - w braku innej żywności - pożerają odzież. Że cały obóz jest zapluskwiony, nie trzeba mówić. Łaźnia istnieje ( gdyż działała poprzednio przez pewien czas), lecz nie ma w niej do dyspozycji ani kropli ciepłej wody do mycia i prania....Urządzenia higieniczne obozu są w najwyższym stopniu prymitywne... ...Z powodu panującej w barakach wilgoci, upływają tygodnie, zanim wyschnie uprana bielizna. Pomagano sobie w ten sposób, że bielizna schła na ciele właścicielki, lub była zabierana do lóżka... ...Jakość dostarczanego wyżywienia jest zła. Z powodu dużej ilości odpadów racje żywnościowe są coraz szczuplejsze, chociaż i tak są szczupłe..."

,,W obozie działają cztery lekarki. Izba chorych nie różni się od innych pomieszczeń, tyle tylko, że jest trochę ogrzewana i ma jednopoziomowe łóżka. Brak tam naczyń, by przygotować ciepłą wodę. Instrumentarium jest prawie zerowe. Przygotowanie diety niemożliwe. Stan zdrowia oficerów i szeregowych jest niewymownie zły i jak mógłby być inny. Pokój przyjęć był w czasie naszego pobytu, jak zwykle, przepełniony. Leży tam 20 chorych na schorzenia, związane z przeziębieniem, jak zapalenie nerek, oskrzeli, zapalenie płuc itp. Pozostałe chore, których jest około 120 dziennie, mimo tego samego rodzaju choroby leżą w swoich barakach. Dalszych 24 chorych w czasie naszego pobytu było hospitalizowanych w lazaretach, po większej części w Nordhausen. Powróćmy jeszcze raz do sprawy niemowlęcia. Oczekiwane są narodziny jeszcze jednego dziecka. W obozie brak jednak instrumentów położniczych. Załączam listę leków ( zał. Nr.2). Znajdują się na niej również materiały opatrunkowe, oraz pozostałe, szczególnie ważne artykuły. ...W obozie jest jedna lekarka dentystka, nie ma natomiast żadnych instrumentów dentystycznych".

Następnie omówił sprawę korespondencji z krewnymi, która według niego jest uniemożliwiana przez różne zarządzenia, które według niego są szykaną. Delegat coraz lepiej poznawał niemieckich oficerów, odpowiedzialnych za prowadzenie obozu i oceniał ich postępowanie: ,,Dyscyplina i postawa wojskowa kobiet - oficerów jest bardzo dobra. Na temat cech charakteru (niemieckiego) komendanta obozu (Hauptmana) i stosunków między nim a oficerami (polskimi) pisałem już w rozdziale I. Komendant Stalagu Bad Sulza, który jest zwierzchnikiem komendanta oflagu i jego oficer Abwehry sprawiają wrażenie małostkowych i odznaczają się złym nastawieniem .Nastrój w obozie odpowiada takiemu stanowi rzeczy. Ludzie są zatrwożeni i pełni obaw wobec wszystkiego, co przychodzi z zewnątrz. W tym względzie OBÓZ ZADZIWIAJĄCO PRZYPOMINA OBÓZ KONCENTRACYJNY, A NIE ŻADEN OFLAG ". .Komendant oflagu zwany Hauptmanem był w ocenie Delegata przyjaźnie nastawiony do kobiet - oficerów, lecz zupełnie bezradny. Wykonywał tylko rozkazy swego zwierzchnika, którym był komendant stalagu Bad Sulza. Czasem przychodziło mu do głowy, że warunki życia jeńców są zbyt trudne , gorsze niż w innych obozach, lecz nie ośmielił się sporządzić o tym raportu do zwierzchników. Do jeńców odnosi się ,,ze współczuciem i pełną smutku życzliwością. Chętnie wystawiłby im listy żelazne, żeby je uwolnić." Jego zwierzchnicy również tylko wykonywali rozkazy. Delegat z Genewy miał szansę porozmawiania z Polkami bez świadków. Urządziły na jego cześć małe przyjęcie. Przepiękna zastawa stołowa została wykonana przez nie własnoręcznie z dostępnych im materiałów, którymi były przede wszystkim puszki po konserwach Podano miniaturowe kanapki z przysmaków, dostarczanych w paczkach czerwonokrzyskich. Lecz wiadomości, które im przekazał, nie były pocieszeniem, którego się spodziewały. Jego zdaniem wojna mogła trwać jeszcze bardzo długo , należy więc podjąć energiczne starania, by poprawić warunki ich życia . To im mógł obiecać, lecz nie miał złudzeń, że mu się to uda. Miał już złe doświadczenia.

Komendantka obozu jeńców wojennych - kobiet oficerów AK Oflag IXC Molsdorf
mjr. Wanda Gertz ps. "Kazik", "Lena".
Urodzona w 1896 r. Żotnierz - ochotnik l Brygady Legionów pod nazwiskiem Kazimierz Żuchowicz (stąd pseudonim "Kazik"), następnie w POW. W latach 1919-1920 dowódca Batalionu Wileńskiego Ochotniczej Legii Kobiet. Jedna z założycielek organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet. We wrześniu 1939 r. bierze udział w obronie Warszawy. W konspiracji organizuje samodzielny oddział Dywersja i Sabotaż Kobiet ("DiSK" - "DYSK") W Powstaniu Warszawskim walczy w Batalionie "Broda 53" Zgrupowania "Radosław". Wyznaczona przez Komendantkę WSK na komendantkę jeńców wojennych kobiet-oficerów AK, pełni tę służbę w stalagach Lamsdorf, Muehlberg, Altenburg i w Oflagu IXC Molsdorf. Odznaczona Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Orderem Wojennym Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych (5-krotnie), Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Zastępczyni Komendantki Oflagu IXC Molsdorf
mjr Janina Karaś ps. "Haka", "Bronka".
Urodzona w 1902 r. Przed wojną instruktorka Polskiego Białego Krzyża, jedna z założycieli SZP. Od 271X1939 r. do końca Powstania Warszawskiego była szefem Oddziału Łączności Konspiracyjnej (VK) w Komendzie Głównej SZP-ZWZ-AK. Było to najwyższe stanowisko, jakie w tych organizacjach zajmowała kobieta. Zorganizowała i prowadziła łączność wewnętrzną Komendy Głównej z terenem oraz łączność zagraniczną. W czasie Powstania przyczyniła się do zorganizowania łączności kanałowej. Jako jeniec wojenny była zastępczynią Komendantki kobiet-oficerów AK w stalagach Lamsdorf, Muehlberg, Altenburg i w Oflagu IXC Molsdorf. Odznaczona Orderem Virtuti Militari V klasy oraz Krzyżem Walecznych.

Mąż Zaufania Oflagu IXC Molsdorf
kpt. Helena Nieć ps. "Helena", "Bona".
Przed wojną wykładowca w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie i Akademii Rolniczej w Poznaniu. W konspiracji i w Powstaniu Warszawskim komendantka Wojskowej Służby Kobiet Odwodu VII AK "OBROŻA". Po Powstaniu komendantka obozu jeńców wojennych kobiet-żotnierzy AK Sandbostel, a następnie Mąż Zaufania Oflagu IXC Molsdorf. Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Lekarz Oflagu IXC Molsdorf
por. dr med. Zofia Bratkowska-Szklarska ps. "Doktor Barbara".
Urodzona w 1917 r. Referentka Sanitarna 3. Rejonu Odwodu "Śródmieście", w Powstaniu - całego Obwodu. Po Powstaniu lekarz nacz. obozu jeńców wojennych-kobiet stalagu Sandbostel, następnie Oflagu IXC Molsdorf. Odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Postscriptum:
Pragnę serdecznie podziękować Pani Mueller z Biura Poszukiwań Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża w Genewie za nieoceniona pomoc, jaka mi okazała, odnajdując w zapomnianych już archiwach tej instytucji raport Dr. H. Landtolta z wizytacji Oflagu IXC Molsdorf z dnia 8 III 1945 roku. Rozmowa telefoniczna z Nią była dla mnie wielką radością, kiedy okazało się, że mogła się odbyć po polsku. Tylko Polka mogła okazać tyle życzliwości i starań innej Polce poszukującej dokumentacji dla Archiwum Wojskowej Służby Kobiet w Toruniu. Dziękuję raz jeszcze.

OFLAG IXC MOLSDORF
W OCENIE DELEGATA MIĘDZYNARODOWEGO CZERWONEGO KRZYŻA
("Biuletyn Informacyjny" nr 10/2002) UZUPEŁNIENIE ARTYKUŁU
W uzupełnieniu artykułu p. Janiny Kulesza-Kurowskiej pt. "OFLAG IX C MOLSDORF w ocenie Delegata Międzynarodowego Czerwonego Krzyża" publikujemy fragment pierwszej strony Raportu tego Delegata, Dr Landolta, z dnia 8 Marca 1945 roku. Na stronie tej, Delegat podaje nazwiska czterech kobiet - oficerów AK, jeńców wojennych tego oflagu, z którymi mógł rozmawiać i od których uzyskał potrzebne mu informacje. Były to następujące osoby:
1) Najstarsza stopniem, czyli Komendantka Obozu - mjr Wanda GERZ ps. "KAZIK"
2) Jej zastępczyni - mjr Janina KARAŚ ps. "HAKA"
3) Mąż Zaufania - kpt. Helena NIEĆ ps. "HELENA"
4) Lekarka - kpt. (por.) Zofia BRATKOWSKA ps. "DOKTOR BARBARA".
Biogramy tych kobiet - oficerów AK zostały zamieszczone w artykule "OFLAG IX C MOLSDORF...". Jednak wśród fotografii, ilustrujących te biogramy znalazł się błąd: dwie fotografie przedstawiają inne osoby, nie związane z artykułem, chociaż były również jeńcami Oflagu IX C. Pierwsza i druga fotografia - mjr Wandy GERZ (str. 30) i mjr Janiny KARAŚ (str. 32) - są właściwe. Natomiast nad biogramem Męża Zaufania kpt. Heleny NIEĆ (str. 34) znalazła się podobizna mjr Marii SZYMKIEWICZ ps. "RYSIA", a nad biogramem Dr Zofii BRATKOWSKIEJ (str. 36) - fotografia kpt. Stefanii CHROŁ-FROŁOWICZ ps. "BEATA".
Informujemy również, że fotografie wszystkich czterech kobiet -oficerów AK pochodzą z opracowania Elżbiety Ostrowskiej:
"A wolność była wśród drutów", PWN Warszawa 1991.
PT. Czytelników "Biuletynu", którzy otrzymali numer październikowy w prenumeracie prosimy o naklejenie na właściwe miejsce dwóch fotografii (na odwrocie każdej podana jest strona). Fotografie zostały dołączone do bieżącego numeru. Prosimy delikatnie odsłonić klej pod fotografią ściągając z odwrotnej strony osłonkę klejową. Redakcja "Biuletynu Informacyjnego AK" przeprasza za błąd i uciążliwości związane z naklejeniem prawidłowych fotografii. Egzemplarze, znajdujące się jeszcze w Redakcji, zostaną skorygowane na miejscu.