BIULETYN
FUNDACJI
ARCHIWUM POMORSKIE
ARMII KRAJOWEJ
TORUŃ, NR 1/40/2001
 
 
 
 

Przepełnionych
nadzieją i radością
Świąt Wielkiej Nocy
życzą
Rada i Zarząd Fundacji
 
 
 

Sprawozdanie z działalności Fundacji
„Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" w Toruniu
w roku 2000.
 

I. Wewnętrzna organizacja Fundacji
W roku sprawozdawczym 2000 Zarząd Fundacji pracował w składzie: Dorota Zawacka-Wakarecy (prezes), Hanna Maciejewska-Marcinkowska (wiceprezes). Początek roku sprawozdawczego rozpoczyna nową kadencję pracy Zarządu i Rady, której członkowie to: Bogdan Chrzanowski, Grzegorz Górski, Maciej Krzyżanowski, Zbigniew Muchliński, Jan Sziling, Andrzej Tomczak, Mieczysław Wojciechowski, Zbigniew Wojtczak, Jan Wyrowiński (przewodniczący), Elżbieta Zawacka, Ferdynand Ziętek.
Filia Fundacji w Gdańsku – Maciej Krzyżanowski (prezes), Urszula Kentzer (wiceprezes) Zygmunt Sikorski (sekretarz).
Podobnie jak w latach ubiegłych w Fundacji pracowali pracownicy etatowi i społeczni.
Osoby zatrudnione:
Marta Czyżak (Arch. WSK) prace zlecone (do sierpnia), Grażyna Gilewicz (sekretariat), Mirosława Groch (Arch. WSK), Dorota Kromp (Arch. WSK), Bożena Kwiatkowska (Arch. WSK) prace zlecone (do października), Elżbieta Lassota (księgowość), Katarzyna Minczykowska (Arch. WSK), Michał Ojczyk (Arch. Pomorskie), Anna Rojewska (Arch. WSK), Patrycja Secler (Arch. „Zagrody"), Ella Skerska (Arch. Pomorskie), Zofia Świtajska (Arch. WSK), Halina Zubrycka (Arch. WSK)

Osoby pracujące społecznie:
Krystyna Bohr (Arch. WSK), Maria Karwat (zbiory fotografii pomorskiej), Dobrosława Kornacka (Arch. WSK), Wacław Kuropatwa (strona internetowa), Janina Mahrburg (biblioteka), Hanna Marcinkowska (Wiceprezes Zarządu Fundacji, prowadzenie Klubu Historycznego, redakcja Biuletynu), Ewa Rakoczy (biblioteka), Alina Sierosławska (Arch. WSK), Jan Sziling (Członek Komitetu Redakcyjnego), Andrzej Tomczak (Przewodniczący Komitetu Redakcyjnego), Elżbieta Zawacka (Honorowa Przewodnicząca Rady Fundacji, Memoriału oraz członkini Komitetu Redakcyjnego), Dorota Zawacka-Wakarecy (Prezes Zarządu Fundacji)

Filia Fundacji w Gdańsku mieści się przy ulicy Chlebnickiej 36 (w lokalu Koła Gdańskiego SZŻAK).

II. Działalność Fundacji
1) Zbiory Fundacji
Na zbiory Fundacji składają się materiały, które można podzielić na cztery grupy: 1) Archiwalia, 2) Dokumentacja nieaktowa, 3) Muzealia, 4) Zbiory biblioteczne. Wśród pierwszej grupy materiałów wyróżniamy trzy działy: Archiwum Pomorskie Armii Krajowej (dalej A. Pomorskie), Archiwum Wojennej Służby Kobiet (dalej A. WSK) oraz Archiwum Wydziału Łączności Zagranicznej KG AK „Zagroda" (dalej: A. „Zagrody").
Drugą grupę materiałów stanowią fotografie (nie składające się na zawartość teczek osobowych konspiratorów) i mikroformy. Dotychczas materiały te nie występowały jako odrębny dział zbiorów Fundacji mimo, że nie były też bezpośrednio przyporządkowane do któregoś z istniejących zbiorów, w związku z czym w trakcie opracowywania Informatora materiały te ujęto pod wspólnym tytułem „Dokumentacja nieaktowa".
Trzecią grupę zbiorów Fundacji, stanowią eksponaty o charakterze muzealnym, dotyczące głównie konspiracji pomorskiej, zaś na czwartą grupę zbiorów składają się zbiory biblioteczne (m. in.: książki, czasopisma, opracowania niepublikowane, prasa konspiracyjna).

A) Archiwalia
Dział I – Archiwum Pomorskie, na które składają się: zbiór o nazwie Akta Okręgu Pomorskiego ZWZ–AK, Akta Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Po-morski", zbiór teczek osobowych żołnierzy konspiracji pomorskiej ułożonych alfabetycznie z podziałem na Inspektoraty Okręgu Pomorskiego AK, niewielki zbiór spuścizn i kolekcji, na które składają się materiały historyków konspiracji pomorskiej oraz zbiór 80 teczek problemowych, których zawartość stanowią materiały wtórne, gromadzone przez pracowników Fundacji, dotyczące konspiracji pomorskiej oraz sytuacji na terenie okupowanego Pomorza.
W roku objętym sprawozdaniem w dziale tym przybyły 64 nowe teczki osobowe (w inspektoratach: Brodnica 5, Bydgoszcz 4, Chojnice 3, Gdańsk 6, Gdynia 20, Grudziądz 6, Włocławek 1, Toruń 7, poza Pom. 6, Tczew 6, KO –, ROAK –), opracowano wg instrukcji 55 teczek, włączono ok. 600 kart nazwiskowych. Ogólnie w dziale Pomorskim są 1692 teczki.
W roku objętym sprawozdaniem przyjęto 1 kolekcję – zbiór materiałów gromadzonych i przekazanych przez Jana Sznajdera ps. „Dąb", „Jaś", które uzupełnią materiały przekazane przez niego do Fundacji w latach wcześniejszych.
Archiwum przyjęło również spuściznę Ireny Monsiorskiej, która jest w trakcie opracowywania; nie zakwalifikowano jej jeszcze do żadnego z działów (teczka osobowa I. Monsiorskiej znajduje się w A. WSK).
Do A. Pomorskiego opracowany jest indeks osób. Zgromadzony materiał zawiera informacje o około 10 600 konspiratorach.
Ze zbiorów A. Pomorskiego i informacji korzystało 58 osób.
Dział II – Archiwum WSK to obecnie ok. 9,7 mb. akt, na które głównie składają się teczki osobowe kobiet-żołnierzy konspiracji oraz PSZ na Zachodzie i Wojska Polskiego na Wschodzie. Podstawę każdej teczki stanowi relacja, są w niej też kopie dokumentów osobistych, oświadczenia świadków, zdjęcia, wycinki prasowe, nierzadko materiały dotyczące pracy społecznej i zawodowej, a także materiały dotyczące rodziny relatorki. A. WSK to także nieopracowane materiały Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet oraz teczki problemowe, których zawartość stanowią materiały wtórne, dotyczące wojennej służby kobiet.
Również Archiwum WSK powiększyło się o nowe materiały. W okresie sprawozdawczym Archiwum wzbogaciło się o 379 teczek osobowych (w tym 99 teczek opracowano według instrukcji). Łączny stan teczek osobowych kobiet-żołnierzy wynosi 2397 (plus 753 teczki w Pomorzu i 107+ „ciotki" w Zagrodzie). W A. WSK opracowano według instrukcji 508 fotografii.
Orientację w dziale ułatwia alfabetyczny oraz rzeczowy indeks osób, zawierający informacje na temat ok. 14 tys. kobiet-żołnierzy. W roku sprawozdawczym do indeksów tych włączono ok. 2370 kart.

Dział posiada podręczną bibliotekę, która powiększyła się o 35 pozycji i liczy 166 książek.
Dział III – Archiwum „Zagrody" to zbiór depesz oraz zbiór 231 teczek osobowych, zawierających relacje „obrosłe" podobnymi materiałami jak teczki osobowe poprzednich działów. W roku objętym sprawozdaniem założono 4 teczki osobowe, opracowano archiwalnie 147 teczek, wypisano 515 kart informacyjnych.
Dział wzbogacił się o spuściznę Michała Przychodzkiego.
B) Dokumentacja nieaktowa
Fotografie:
– Dokonano skontrum zbioru fotografii pomorskiej, w wyniku którego obliczono, że na zbiór ten składa się 2390 zdjęć, w tym 2250 zdjęć osób i 140 zdjęć rodzajowych. W roku objętym sprawozdaniem łącznie przybyło 21 zdjęć. Istnieje osobny zbiór 93 negatywów.
– Kolekcja Elżbiety Zawackiej. Zawartość tej grupy fotografii stanowią zdjęcia dotyczące Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet (głównie fotografie z obozów PWK). Łączna liczba tych fotografii to ok. 650 zdjęć z czego 496 zostało opracowanych w roku sprawozdawczym. Do Kolekcji zostaje przygotowywany Inwentarz kartkowy (w roku sprawozdawczym sporządzono 496 kart).
– Fotografie żołnierzy Wydziału Łączności ZWZ–AK „Zagroda" (głównie paszportowe, nieopracowane).
– Fotografie dotyczące działalności Fundacji, m.in. zdjęcia z uroczystości i sesji organizowanych przez Fundację (fot. dot. 101 tematów; przybyło 31 tematów).
– Fotografie przedstawiające pomniki upamiętniające walkę żołnierzy AK oraz innych organizacji konspiracyjnych (fot. dot. 201 tematów; przybyło 67 tematów)
– Fotografie dot. konspiracji na Pomorzu, np.: fot. domów i kamienic kwater konspiracyjnych (fot. dot. 94 tematów; przybyło 19 tematów).
Mikroformy:
Inwentarz nagrań liczy 101 kaset magnetofonowych (przybyło 14), 19 kaset video i 1 mikrofilm.
C) Muzealia
W dziale muzealiów są przechowywane 104 eksponaty (w tym 20 figurek z chleba). W roku objętym sprawozdaniem przyjęto i wciągnięto do ewidencji 9 nowych eksponatów.
D) Biblioteka
Zbiory biblioteczne zostały powiększone o 132 pozycje książkowe (w tym 13 wydawnictw ciągłych) i obecnie liczy ich 1532 (w tym publikacje wyłączone do biblioteczek podręcznych działów: Pomorskiego i WSK). Dział opracowań wzbogacił się o 2 pozycje i jest ich obecnie 46.
Inwentarz czasopism liczy 128 pozycji (przybyło 37).
2) Klub Historyczny
Jak co roku spotkanie klubowe odbywały się w każdą czwartą środę miesiąca. Było ich 7. Tematyka spotkań klubowych to: „Lokalna organizacja konspiracyjna Gryf Pomorski" (Józef Weltrowski, mgr Marcin Westphal z Archiwum Państwowego w Gdańsku); „Wojskowa Służba Kobiet na Pomorzu" (mgr Ella Skerska); „Po-mor-skie rodziny w konspiracji" (mgr Ella Skerska, mgr Michał Ojczyk); „Młodzieżowe organizacje konspiracyjne na Pomorzu"; „Okręgowa Delegatura Rządu" (prof. Grzegorz Górski) i „Kobiety-żołnierze odznaczone orderem Virtuti Militari".

3) Działalność naukowa, popularyzatorska i wydawnicza
W dniu 19 marca Pani Profesor Elżbieta Zawacka obchodziła 91 rocznicę urodzin, świętując ją w gronie wiernych współpracowników i przyjaciół. O Jubi-latce, Honorowej Obywatelce Torunia, pamiętali również, niezwykle życzliwi Fundacji, przedstawiciele władz miejskich i samorządowych.
Dzięki staraniom ŚZŻAK Okręg Toruń, ŚZŻAK Okręg Wielkopolska, Fun-dacji im. Gen. „Zręba" Kowalówki i naszej Fundacji dnia 25 marca na Cmentarzu Junikowskim w Poznaniu odbyła się uroczystość ekshumacji zwłok ostatniego Komendanta Okręgu Pomorskiego AK płka Jana Pałubickiego ps. „Janusz" i pochowanie z honorami wojskowymi w Kwaterze Żołnierzy AK na tymże cmentarzu. Z ramienia Fundacji w uroczystości uczestniczyli Jan Wyrowiński i Dorota Zawacka-Wakarecy.
12 maja w Ratuszu Głównomiejskim w Gdańsku odbyła się konferencja na-ukowa na temat TOW „Gryf Pomorski", ZG ZK-P współorganizował z Instytu-tem Kaszubskim, Fundacją APAK oraz Muzeum Stutthof. Z ramienia Fundacji udział w konferencji wzięli prof. Jan Sziling i Prezes Dorota Zawacka-Wakarecy.
Dnia 26 maja na zielonogórskiej nekropolii odbyła się uroczystość odsłonię-cia i poświęcenia obelisku z napisem: Aby nie zginęła pamięć o polskich kobie-tach-żołnierzach, które walczyły i ginęły na frontach II wojny światowej. Wyrazy hołdu dla poległych na polu walki żołnierzy-kobiet, złożyli w swoich wystąpie-niach przedstawiciele władz centralnych, wojewódzkich, lubuscy parlamentarzy-ści, kombatanci oraz przedstawicielka naszej Fundacji Anna Rojewska, która odczytała list przygotowany specjalnie na tę okazję przez prof. Elżbietę Zawacką.
W dniu 22 lipca w Skępem k. Lipna odbyła się uroczystość poświęcona pa-mięci kpt. Henryka Stanisława Gruetzmachera ps. „Michał", „Duży Michał", członka Sztabu KO AK Pomorze, Szefa Wydziału Łączności KO. Uroczystość została zorganizowana z inicjatywy p. Marii Sobocińskiej (referentka WSK w Kom. Obwodu AK Lipno), obecnie mieszkającej w Szwecji. Program uroczy-stości obejmował mszę św. w klasztorze w Skępem z udziałem przedstawicieli ŚZŻAK z Bydgoszczy i z Lipna, delegacji Fundacji (Katarzyna Minczykowska, Anna Rojewska), starosty bydgoskiego, burmistrza Skępego i licznie zgromadzo-nych kombatantów. Po mszy św. złożono kwiaty na grobie kapitana Gruetzma-chera, a Jego biografię przedstawiła Anna Rojewska.
W dniach 8-10 września w Garczynie, w Powiatowym Ośrodku Szkolenio-wo-Wypoczynkowym im. Marszałka Józefa Piłsudskiego odbył się II Ogólnopol-ski Zjazd Garczyniaków. Wśród honorowych gości były uczestniczki przedwo-jennych obozów w Garczynie, członkinie PWK. Najważniejszym punktem uro-czystości było odsłonięcie przez płk Elżbietę Zawacką „Zo" i ministra Jacka Taylora tablicy na kamieniu-obelisku ze słowami: Generał Marii Wittek Komen-dantce Naczelnej Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet, Założycielce Obozu PWK w Garczynie.
Z ramienia Fundacji w uroczystościach brały również udział: Dorota Wakare-cy, Anna Rojewska i Marta Czyżak.
Dnia 19 września w siedzibie Fundacji młodzież Gimnazjum nr 15 z Torunia spotkała się z p. Ireną Jagielską-Nowak ps. Ewa, kurierką Komendy Okręgu AK Pomorze, obecnie mieszkającą w Leicester (Anglia). Młodzież z zainteresowa-niem wysłuchała wspomnień „Ewy" o sytuacji panującej w mieście w latach 1939-1945, o narodzinach pomorskiej konspiracji, o działalności Armii Krajowej.
W dniu 27 września Fundacja i Zarząd Okręgu ŚZŻAK zorganizowali uro-czystość związaną z obchodami święta Polskiego Państwa Podziemnego. Uroczy-stość rozpoczęła Msza Św. celebrowana w kościele pw. Wniebowzięcia NMP przez J. E. Andrzeja Suskiego Biskupa Toruńskiego. Następnie z towarzyszeniem orkiestry uczestnicy przeszli na Plac Rapackiego, gdzie pod pomnikiem-kamieniem poświęconym pamięci żołnierzy Armii Krajowej zostały złożone kwiaty, odegrano hymn państwowy i przemówienia wygłosili: prezes Zarządu Okręgu ŚZŻAK – prof. Zbigniew Wojtczak oraz prof. płk Elżbieta Zawacka. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz Miasta, województwa i mieszkańcy Torunia.
Jak co roku w listopadzie (18 XI) w Sali Mieszczańskiej Ratusza Staromiej-skiego, odbyła się Sesja, zorganizowana przez Fundację przy współudziale Mu-zeum Okręgowego w Toruniu i Instytut Historii i Archiwistyki UMK. Sesja na temat Wkład archiwów w rozwój badań nad polskim czynem zbrojnym 1939-1945, miała charakter jubileuszowy, ponieważ była dziesiątą z kolei i odbyła się w X rocznicę powstania i działalności Fundacji. Na program spotkania sesyjnego złożyły się referaty, komunikaty i głosy w dyskusji, które zostały wygłoszone po przywitaniu obecnych przez wicewojewodę Zbigniewa Muchlińskiego i po otwarciu sesji przez prof. Elżbietę Zawacką. Mgr Dorota Wakarecy w swoim wystąpieniu Dziesięć lat Fundacji, przedstawiła dzieje zorganizowania i powsta-nia Fundacji, ludzi którzy tu pracowali i tworzyli jej klimat, strukturę organiza-cyjną i kierunki działalności. Prof. Stanisław Salmonowicz (UMK) zaprezentował temat Wkład Fundacji do badań nad dziejami konspiracji pomorskiej, prof. Wal-demar Rezmer (UMK) zapoznał zgromadzonych z problemem Wkład Fundacji do badań nad dziejami wojennej służby kobiet. Dr Anna Laszuk (NDAP) omó-wiła temat Materiały dotyczące AK przechowywane w Archiwach Państwowych; mgr Mariusz Olczak (AAN) przedstawił Dzieje kobiecego czynu niepodległo-ściowego w Archiwach Akt Nowych; ppłk dr Zygmunt Kozak (CAW) mówił o archiwaliach związanych z AK w zbiorach Centralnego Archiwum Wojskowe-go, a mgr Romuald Śreniawa-Szypiowski o Słowniku Biograficznym Powstania Warszawskiego. Głos w dyskusji zabrali m. in.: prof. Barbara Otwinowska (Warszawa), prof. Maciej Krzyżanowski (Gdańsk), Eugenia Maresch (Londyn), dr Józef Rell (ZG ŚZŻAK).
Sesji towarzyszyła okolicznościowa wystawa pokazująca zbiory i dorobek Fundacji.

* * *
Przeprowadzono zajęcia w dziale Archiwum Pomorskie ze studentami Wydz. Historii i Arch. UMK.
Udzielono informacji archiwalnych łącznie około 90 osobom.

* * *
Działalność powstałego na VI Sesji Memoriału Generał Marii Wittek objęła teren całego kraju i zagranicę. Chęć współpracy z Memoriałem zgłosiło 20 osób (łącznie 255 osób; ostatni nr zgłoszenia 261; 6 osób odeszło na wieczną wartę). Zostały rozesłane dwa komunikaty Memoriału, określające cele i zadania Memo-riału oraz zasady współpracy i plany wydawnicze.
Honorowa Przewodnicząca Zarządu Memoriału prof. Elżbieta Zawacka oraz Przewodnicząca Memoriału, Dorota Zawacka-Wakarecy, spotkały się z przed-stawicielkami Memoriału w Warszawie, Garczynie, Poznaniu i w Krakowie.

* * *
W 2000 roku zostały wydane cztery kolejne tomy Biblioteki Fundacji. Są to:
T. XXVIII  – Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz. 4. Materiały IX Sesji, pod red. K. Minczykowskiej i M. Golona.
T. XXIX  – Materiały do dziejów Pomorskiego Okręgu ZWZ-AK, wyd. K. Minczykowska i J. Sziling.
T. XXX  – Informator o zbiorach Fundacji „Archiwum Pomorskie AK", pod red. K. Minczykowskiej.
T. XXXI  – Relacje członków konspiracji pomorskiej w latach 1939-1945, wyd. E. Kwiatkowska-Dybaś.

W roku objętym sprawozdaniem ukazały się dwa numery Biuletynu Fundacji, w których publikowano szkice historyczne oraz informacje na temat bieżącej działalności Fundacji.

* * *
Fundacja wzbogaciła się też o dostęp do internetu w związku z czym została założona strona www. Fundacji, którą w 2000 r. obejrzały 1274 osoby z kraju i z zagranicy (m. in. z rządowego serwera USA).

4) Działalność sekretariatu
Sekretariat Fundacji był czynny codziennie w godz. 8–14. Wysłano 3854 li-sty, w tym 1732 biuletyny. Przyjęto 1050 pism. Wysłano 289 paczek z książkami. Korespondencja zgromadzona jest w 24 teczkach tematycznych.

5) Goście Fundacji
Fundację odwiedziły 132 osoby (+ ok. 50 gości 19 III 2000 r.) zwracając się w sprawach zaświadczeń, poszukując informacji, kupując wydawnictwa, korzy-stając z materiałów i biblioteki Fundacji.
Fundację odwiedził m.in. Prezydent miasta Torunia – W. Grochowski, a wśród gości z zagranicy były: Aniela Sitko Harazim (USA), Eugenia Maresch (UK), Irena Jagielska-Nowak (UK),

III. Podsumowanie
Realizowanie statutowych zadań Fundacji w ciągu całego ubiegłego roku wiązało się z wielkim zaangażowaniem jej pracowników etatowych i społecz-nych. Zarząd Fundacji dziękuje Im serdecznie.
Zarząd Fundacji pragnie podkreślić, że w swej działalności spotykał się z życzliwością i poparciem władz i instytucji, którym należy się szczególne po-dziękowanie.
Dziękujemy Urzędowi Miejskiemu i Prezydentowi Torunia Wojciechowi Grochowskiemu, Radzie Miejskiej Torunia z jej przewodniczącym Bogdanem Majorem.
Dziękujemy Urzędowi do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych i Panu Ministrowi Jackowi Taylorowi.
Dziękujemy wszystkim instytucjom i ofiarodawcom indywidualnym, których pomoc i dotacje umożliwiły naszą działalność.

       Za Zarząd
      Dorota Zawacka-Wakarecy

PRZYCZYNKI HISTORYCZNE

W związku z ukazaniem się staraniem Biblioteki Fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" w Toruniu niezwykle ciekawej książki pt. Relacje członków konspi-racji pomorskiej w latach 1939-1945, wybór i opracowanie Elżbieta Kwiatkowska-Dybaś, Toruń 2000 (omówiona szerzej w dziale niniejszego biuletynu Z NOWOŚCI WYDAWNICZYCH), drukujemy poniżej fragment relacji Feliksy Orszt z d. Kie-szonka (1910–1998) wybranej do ww. tomu, spośród materiałów znajdujących się w Archiwum Pomorza naszej Fundacji. W Biuletynie pomijamy przypisy, którymi zo-stała opatrzona relacja w książce (red.)

[...]. 1. W połowie października 1939 r. nawiązał ze mną konspiracyjny kon-takt nauczyciel, przyjaciel męża, ob. Franciszek Pawłowski, działający na terenie pow. włocławskiego pod ps. „Gleba" w ramach chłopskiego ruchu oporu ROCH, z ramienia Zarządu Woj., tej organizacji. Zamieszkiwałam wówczas we Wło-cławku przy ul. Kaliskiej. Zorganizowany został u mnie punkt rozdzielczy gazetki konspiracyjnej „Ogniwo" i punkt noclegowy dla łączników z terenu.
2. Po aresztowaniu F. Pawłowskiego w roku 1941, za pośrednictwem na-uczycielki – Anieli Doroszewskiej (nazwiska panieńskiego i pseudonimu nie pamiętam) włączona zostałam do czynnej walki podziemnej jako członek Związ-ku Walki Zbrojnej na terenie Włocławka pod ps. „Maria", działającego pod do-wództwem „Andrzeja" (nazwiska nie znam). Z Anielą Doroszewską tworzyłam dwójkę konspiracyjną. Wyznaczono mi m. in. zadanie rozszyfrowania osób po-dejrzanych o kolaborację z hitlerowcami i prowokatorów. Jednym z ważniejszych i bardzo dla mnie trudnych zadań było wydostanie z włocławskiego więzienia bardzo aktywnego członka organizacji ps. „Bugaj" w obawie przed wsypą. Zada-nie to wykonać miałam za pośrednictwem folksdeutscha Zeidlera, pochodzącego z Warszawy, a pełniącego we Włocławku funkcję żandarma. Według wywia-dowczego rozpoznania miał on sprzyjać Polakom. Ponieważ w określonym czasie stał się on nieuchwytny, przy czym – jak się okazało – nie posiadał żadnego wpływu na gestapo, od akcji odstąpiono, tym bardziej, że „Bugaj" torturowany nikogo nie wsypał i żadnych zeznań gestapo zeń nie wymusili.
3. Wiosną 1942 r. wobec grożącego mi ze strony gestapo niebezpieczeństwa wyjechałam wraz z dwoma synami (10 i 13 lat) do majątku ziemsk. Kromszewice w pow. włocławskim, skierowana tam przez organizację za pośrednictwem na-uczycielki, Zofii Wiśniewskiej z Chodcza. Umieszczono mnie u tamtejszego administratora – ob. Stanisława Turno w fikcyjnym charakterze ogrodniczki. Ukrywał się tam wówczas płk Pałubicki ps. „Jerzy Gradowski", który kierował działalnością w szerszym zakresie (terenowego zasięgu nie znam). Zostałam jego osobistą skrzynką kontaktową, tworząc z Wandą Turno (żona S. Turno) dwójkę łącznikowo-kolportową. Wysyłane byłyśmy przezeń bardzo często z rozkazami, informacjami i bibułą do okolicznych majątków: Popowiczki, Gole, Ignalin i inne oraz do Włocławka, Chodcza i Kowala.
4. W drugiej połowie lutego 1943 r. – na skutek wsypy – następują we Wło-cławku, Kromszewicach, Golach, Chodczu i Kowalu liczne aresztowania. Ko-mendant organizacji „Andrzej" zdołał umknąć na Wybrzeże, lecz tam został roz-szyfrowany i osaczony w więzieniu, gdzie cyjankiem pozbawił się życia. Ja zo-stałam przez włocławskich kolejarzy – członków organizacji – przerzucona przez zieloną granicę do Warszawy, gdzie otrzymałam lewe papiery na nazwisko Marii Olszewskiej. Aresztowano m.in. Stanisława Turno, który w roku 1945 zginął w Radogoszczy, Ludwika Orszta (brat mojego męża) z żoną Antoniną, oboje zginęli w obozach koncentracyjnych, Helenę Orszt (siostra męża), Tadeusza Pisańskiego (zginął w obozie), Guzowskiego – właściciela ogrodnictwa i Zielińskiego – st. kontrolera kolejowego we Włocławku.
5. W Warszawie umieszczona zostałam przez organizację bez zameldowania u ob. Janiny Kunis (ul. Narbutta 25), moich synów natomiast umieszczono w internacie przy ul. Freta 10. Pozostawałam w kontakcie konspiracyjnym z Wacławem Kochańskim i hm. Henrykiem Zagrodzkim, który wiosną 1944 r. na skutek wsypy, został aresztowany i zamordowany. Po wybuchu powstania pełni-łam służbę łącznikowo-kolportażową w Warszawie, a w czasie powstania służbę sanitarną wśród powstańców na Mokotowie.
6. Po zajęciu Mokotowa przez Niemców wraz z gromadą ludzi i starszym sy-nem (młodszy był łącznikiem na Starówce) prowadzona byłam do Pruszkowa. Ko-rzystając z pomocy mieszkańców Okęcia zdołałam z synem zbiec z gromady. Przez kilka tygodni ukrywaliśmy się u rodziny Frankowskich, potem dostałam się do Pau-linowa koło Ostrowca Świętokrzyskiego, gdzie nawiązałam kontakt z oddziałami leśnymi. Brałam tam udział w akcjach zdobywania pieniędzy, broni i amunicji.
7. Po powrocie męża z oflagu i frontu na Wale Pomorskim w marcu 1945 r. zamieszkaliśmy w Toruniu, gdzie mąż otrzymał stanowisko wizytatora w Kurato-rium Okręgowym Szkolnictwa Pomorskiego. W styczniu rozpoczęłam pracę w Państwowym Ośrodku Wychowawczym w Zgorzelcu, potem w Policach w charakterze kierowniczki prewentorium. W grudniu 1951 r. na skutek upadku na schodach z chorym dzieckiem na ręku, nastąpiło pęknięcie kości kręgosłupa. Ponad 3 miesiące leżałam w Klinice Szczecińskiej na deskach. Z braku protokołu wypadku (niedopatrzenie kadr) żadnego odszkodowania ani renty mi nie przyznano, choć do pracy nie byłam zdolna i choć 3-krotnie komisje lekarskie zakwalifikowały mnie do II grupy inwalidzkiej. Od stycznia 1967 r. do marca 1972 r. pracowałam na 1/2 etatu w Towarzystwie Kultury Teatralnej w Toruniu, w charakterze kierownicz-ki kostiumerni. Od marca 1972 r. jestem na rencie inwalidzkiej, [...]

Toruń, 2 sierpnia 1979
P.S. Posiadam Krzyż Partyzancki i Krzyż Armii Krajowej
 
 

KOMUNIKATY

MUZEALIA

Dział muzealny gromadzi eksponaty dotyczące działalności konspiracyjnej w czasie II wojny światowej oraz związane tematycznie z wojną w szerokim ro-zumieniu. Pochodzą one z okresu przygotowań do obrony kraju, prowadzonych przed 1939 r., z czasu samej okupacji oraz z okresu powojennego. Najliczniejszą grupą wśród eksponatów są odznaczenia, medale pamiątkowe, odznaki. Osobną, dość liczną grupę stanowią akwarele, rysunki i grafiki, przedstawiające m.in.: wizerunku przywódców Polski Podziemnej, sceny rodzajowe z partyzantki, ry-sunki upamiętniające etos Powstania Warszawskiego. Szczególnie cenne w zbio-rze są pamiątki z samej konspiracji i z okresu walki. Znajdują się wśród nich m.in.: radiostacja, czcionki drukarskie i gilotyna do cięcia papieru (wyko-rzy-sty-wana w konspiracyjnej drukarni kaszubskiej); ołówki i klucz – będące zarazem skrytkami do przenoszenia korespondencji konspiracyjnej; pistolet, lornetki woj-skowe, kompas, taśma z nabojami do karabinu maszynowego; pieczęcie Polskiej Organizacji Obrony Narodowej.
Na szczególną uwagę zasługuje zbiór 20 maleńkich figurek z chleba, wy-konanych przez J. i W. Rusieckie w więzieniu w Wilnie. Są tu także propor-czyki i znaczki 2 Korpusu PSZ na Zachodzie; żeńskie mundury wojskowe; śpiwór wojskowy.
Ostatnio otrzymaliśmy od członków Tajnego Hufca Harcerzy z Gdyni, repli-kę bandery ze statku szkolnego ZHP „Zawisza Czarny", na którą harcerze skła-dali przysięgę wierności podczas okupacji.
Nasze warunki lokalowe są dosyć skromne, a dział muzealny nieduży, lecz chcielibyśmy mimo to powiększyć stan jego posiadania. Pragniemy za pośred-nictwem naszego Biuletynu zwrócić się do PAŃSTWA z prośbą, o przekazywa-nie nam swoich pamiątek dotyczących konspiracji i walki w czasie wojny i oku-pacji. Fundacja istnieje już 10 lat i rozszerza swoją działalność na wielu płaszczy-znach. Powiększenie zasobu muzealiów to Wasz kolejny, ważny, kombatancki wkład w dziedzictwo kultury, nauki i świadomości narodowej.

Mirosława Groch

*   *   *

Na prośbę naszego wieloletniego sympatyka i współpracownika, kombatanta z Bydgoszczy, Pana Zdzisława Goździewskiego, poniżej drukujemy fragmenty Jego listu, przekazanego do Fundacji. (red.)
Bydgoszcz, 2 marca 2001 r.
Zdzisław Goździewski
ul. Rymarska 6
85-613 Bydgoszcz
Fundacja
Archiwum Pomorskie Armii Krajowej
w Toruniu
ul. Wielkie Garbary 2
Powracająca fala...
Ostatnio w końcu mijającego stulecia i tysiąclecia Zarząd Miasta Bydgoszczy „uraczył" nas postanowieniem częściowej likwidacji Pomnika Walki i Męczeń-stwa na Starym Rynku przez zamiar usunięcia Szańca stanowiącego tło Pomnika, na którym po 90-tym roku wszystkie związki będące w opozycji do czasów PRL umieściły uroczyście Tablice Pamięci odlane w brązie (według opinii Prezydenta Miasta z dn. 5 stycznia b.r. – bezprawnie).
Tylko zdecydowany protest społeczny i powstanie Komitetu Obrony tego Pomnika powstrzymało te zapędy. Jest znamienne, że Zarząd Miasta traktował tę sprawę jako zupełnie nieistotną i nie uważa za potrzebne, że należało zapytać o zdanie Radę Miejską, w której ma większość głosów swych zwolenników poli-tycznych, dopiero to nastąpiło po naszych protestach dn. 24 stycznia 2001 r.
Po burzliwej dyskusji „odłożono" sprawę usunięcia Szańca do maja b.r. Trzeba podkreślić, że sprawa usunięcia Pomnika Walki i Męczeństwa w ogóle ze Starego Rynku, miejsca kaźni bydgoszczan na początku września 1939 r. została nagle postawiona na łamach prasy (kto by uwierzył) przez konserwatora zabyt-ków miejskiego i wojewódzkiego już wczesną wiosną 1999 r. [...]
Ta zaciekłość w zlikwidowaniu tego Pomnika (bo oprócz usunięcia Szańca proponuje się sam Pomnik obniżyć i przesunąć go (na razie) głębiej pod drzewo ostatnie z wyciętych z całego zaplecza Szańca w grudniu 2000 r.), tak by nie zasłaniał widok na „pałac" prezydencki (byłe kolegium jezuickie z XVII w.) jest zastanawiająca. [...]
Liczymy na sprzeciw społeczeństwa Pomorza.
W imieniu Społecznego Komitetu Ocalenia Pomnika

Z. Goździewski
Żołnierz Armii Krajowej
 
 
 
 

Z NOWOŚCI WYDAWNICZYCH

Nakładem wydawnictwa Biblioteka Fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" ukazały się następujące pozycje: Relacje członków konspiracji pomor-skiej w latach 1939-1945, wyboru dokonała i opracowała Elżbieta Kwiatkowska-Dybaś, Toruń 2000; Wojenna służba Polek w II wojnie światowej. Materiały IX sesji popularnonaukowej połączonej z II Zjazdem Kombatantek w Toruniu w dniach 6-7 listopada 1999 r., pod red. Mirosława Golona i Katarzyny Minczy-kowskiej, Toruń 2000 oraz wznowienie pracy Elżbiety Zawackiej, Szkice z dzie-jów wojskowej służby kobiet, Toruń 2001.
Poniżej omawiamy wymienione pozycje.

Zostały wydane drukiem najbardziej ciekawe relacje uczestników konspiracji pomorskiej z lat 1939-1945. Wydawnictwo to umożliwia szerszemu kręgowi czytelników zapoznanie się bezpośrednio z materiałem źródłowym przechowy-wanym w zbiorach Fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej". Źródła te przybliżają działalność konspiratorów walczących z hitlerowskim okupantem, w ramach istniejących na Pomorzu, tajnych organizacji oraz pokazują ich życie codzienne w okresie okupacji, a także często losy po jej zakończeniu. Publikowa-ne relacje przeważnie zostały spisane przez osoby biorące udział w działalności konspiracyjnej; jedynie w wyjątkowych przypadkach autorem relacji jest współ-towarzysz z okresu walki lub potomek nieżyjącego już żołnierza polski podziem-nej. Są więc one bezpośrednim przekazem o trudnych dniach walki z okupantem podczas II wojny światowej. Wydawnictwo zawiera 51 relacji ułożonych według podziału na Inspektoraty Okręgu Pomorskiego ZWZ-AK, a w ramach danego inspektoratu zastosowano układ alfabetyczny. Opublikowane wspomnienia zo-stały opracowane naukowo: każda relacja posiada regest informujący o miejscu i czasie działania danej osoby oraz jest uzupełniona przypisami, podającymi dane biograficzne relatora i niezbędne informacje o osobach, wydarzeniach i miejscach występujących w relacji. W pracy zamieszczono także bibliografię selektywną, indeks osób oraz indeks geograficzny.

Pokłosiem IX sesji popularnonaukowej, zorganizowanej w listopadzie 1999 roku przez Fundację „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" i połączonej z II Zjazdem Kombatantek w Toruniu jest pozycja Wojenna służba Polek w II wojnie światowej, która stanowi czwartą częścią serii „Służba Polek na frontach II wojny światowej". Książka ta zawiera kilkadziesiąt wystąpień poświęconych wojennej służbie kobiet w walce o niepodległość. W pracy zamieszczono 15 referatów, 9 komunikatów, 12 głosów w dyskusji i 3 publikacje zakwalifikowane jako mate-riały. Publikowane materiały są opracowaniami podstawowymi dla mającej po-wstać w przyszłości syntezy dziejów wojennej służby kobiet. Poruszają one na-stępujące problemy: wojskowe przygotowanie kobiet w okresie II Rzeczypospo-litej, udział kobiet w walkach o niepodległość w latach II wojny światowej w kraju i za granicą, rola kobiet w konspiracji ze szczególnym uwzględnieniem wkładu kobiet w działalność różnych struktur ZWZ-AK, udział kobiet w służbach sanitarnych, wywiadowczych i łączności. Opracowanie to zawiera publikacje oparte na materiale źródłowym, które wprowadzają do obiegu naukowego mało znane fakty o służbie Polek w latach 1939-1945.

Drugiego wydania doczekały się, poszukiwane przez czytelników zaintere-sowanych dziejami konspiracji, Szkice z dziejów wojskowej służby kobiet. Praca ta jest zbiorem kilkunastu artykułów napisanych przez prof. Elżbietę Zawacką, które zostały poświęcone Wojskowej Służbie Kobiet. Większość z nich w latach 1983-
-1990 była opublikowana w różnych czasopismach naukowych trudno dostęp-nych dla przeciętnego odbiorcy. Książka składa się z czterech części. Pierwsza obejmuje 5 artykułów poświęconych szkoleniu wojskowemu kobiet przed wybu-chem II wojny światowej oraz ich udziałowi w kampanii wrześniowej. Na drugą część składają się trzy artykuły opisujące wojenną służbę kobiet w warunkach tworzącej się konspiracji na Śląsku. W trzeciej części autorka przedstawiła cztery opracowania, dotyczące dziejów konspiracji kobiecej na Pomorzu, które było całkowicie włączone do Rzeszy. Część czwarta poświęcona została uprawnie-niom żołnierskim nadanym kobietom uczestniczącym w konspiracji lat 1939-1945. Zakończenie książki zawiera krótką biografię autorki. Całość stanowi nie-zwykle interesujący, zupełnie unikatowy opis udziału kobiet w walce o niepodle-głe państwo.

Tomasz Chinciński
 

KLUB HISTORYCZNY

Sprawozdania ze spotkań klubowych za okres od grudnia 2000 r. do lutego 2001 r.

Spotkanie klubowe, które odbyło się w dniu 20 grudnia 2000 r. miało cha-rakter świąteczny, opłatkowy ale jednocześnie nie zapomniano o zaprezentowa-niu kolejnego tematu historycznego – Kobiety-żołnierze odznaczone orderem Virtuti Militari. Po krótkim zapoznaniu obecnych z rysem historycznym ustano-wienia i tradycji nadawania tego odznaczenia, dokumentalistki Fundacji przed-stawiły wybrane sylwetki kobiet-żołnierzy z okresu II wojny, uhonorowanych VM. Mirosława Groch omówiła dzieje Jadwigi Łojewskiej-Stempniewiczowej (AK), Dorota Kromp opowiedziała o Bronisławie Wysłouchowej (PSZ na Zacho-dzie), Anna Rojewska zaprezentowała sylwetkę Emilii Gierczak (LWP), Patrycja Secler mówiła o Hildegardzie Bigockiej (AK „Zagroda"), a Ella Skerska – o Irenie Piaseckiej-Lang. (Poza Pom.).

W dniu 24 stycznia 2001 r. przedstawiono powstanie i działalność Tajnego Hufca Harcerzy, młodzieżowej organizacji konspiracyjnej, wywodzącej się z przedwojennego ZHP, a zorganizowanej i działające w czasie okupacji głównie na terenie wybrzeża gdańskiego. Miłymi gośćmi Fundacji i Klubu, którzy w głównej mierze wypełnili swoimi wspomnieniami i uwagami czas spotkania byli dawni har-cerze THH pp. Robert Dyduch, Józef Szymański, Alfons i Hipolit Śmierzchalscy. Sympatycy spotkań klubowych mieli okazję spotkać się ze świadkami wydarzeń sprzed ponad pół wieku i obejrzeć interesujący film (w wersji angielskiej) o bom-bardowaniu przez aliantów celów, wskazanych przez polski wywiad.

Spotkanie w dniu 21 lutego br. poświęcono tematowi Interesujące – niezwykłe – tragiczne postacie konspiracji pomorskiej. Pani mgr Elżbieta Kwiatkowska-Dybaś, zaprezentowała osobom obecnym na tym spotkaniu klubowym, najnow-sze wydawnictwo fundacyjne czyli XXXI tom Biblioteki Fundacji – Relacje członków konspiracji pomorskiej w latach 1939-1945. Prelegentka opowiedziała o swojej kilkuletniej pracy nad przygotowaniem tej książki, o doborze materiału i niezwykłych losach ludzkich, z którymi się zetknęła dokonując wyboru relacji.

Hanna Maciejewska-Marcinkowska
 
 

ODESZLI OD NAS

Benno Giłka ps. „Ben" zmarł w 1997 r. w Tucholi. Żołnierz września, wię-zień niemieckiego obozu jenieckiego, od lutego 1941 r. należał do ZWZ-AK i do stycznia 1945 r. był żołnierzem w zgrupowaniu partyzanckim AK działającym w Borach Tucholskich – „Jedliny – 102"
 

Alojzy Bruski ps. „Skocz" urodził się 8 III 1915 r. w Czarnowie. W pierw-szych dniach września 1939 r. (wówczas był studentem Wolnej Wszechnicy Pol-skiej w Warszawie) z jego inicjatywy, w rejonie Brus powstała konspiracyjna organizacja „Iskra", której celem było m. in. niesienie pomocy miejscowej inteli-gencji. Organizacja ta, zrzeszająca głównie młodzież studencką i gimnazjalną w 1940 r. podporządkowała się TO „Gryf Kaszubski", a „Skocz" został miano-wany kmdtem gminy Brusy. W 1944 r. kierował grupami TOW „Gryf Pomorski" w pow.: Bytów, Człuchów i Miastko. Nawiązał współpracę z Janem Hamerskim, kmdtem konspiracyjnej organizacji „Odra" w Białym Borze. Po wojnie zamiesz-kał w Miastku i tu zmarł 9 VI 1998 r.
 

Franciszka Szulc zd. Słomińska ps. „Frania", żołnierz „Jedlin-102", do AK została zaprzysiężona przez Stefana Gussa ps. „Dan" w listopadzie 1943 r. Po-czątkowo organizowała zaplecze dla „Jedlin", prowadziła wywiad oraz kierowała kwaterą Gussa, którą było gospodarstwo Słomińskich w Kruszce k. Cekcyna. Gdy w 1944 r. oddziały Jagdkommado, wymordowały siedmioro członków ro-dziny, została przydzielona do oddziały „Jedlin". Zmarła 2 I 2000 r. w Kruszce k. Cekcyna.
 Ella Skerska
 

W Warszawie zmarł 17 IX 2000 r. dr Tadeusz Pudełko. Urodził się 2 IX 1922 r. w Krośnie. Przed wojną ukończył gimnazjum w Brodnicy; działał w har-cerstwie. Ranny w kampanii wrześniowej, trafił do niemieckiej niewoli, z której zbiegł 15 X – powrócił do Mszany pow. Brodnica. Zaprzysiężony 15 I 1940 r., działał w Związku Jaszczurczym pod ps. „Grom" i „Zlot" jako pełnomocnik ZJ na Pomorzu (po prawej stronie Wisły) oraz jako łącznik między Brodnicą, cen-tralą w Warszawie, innymi miastami Pomorza, a także do Łodzi i Olsztyna. Był także przeszkolonym w W-wie wywiadowcą; okresowo pełnił funkcję z-cy kie-rownika sieci wywiadu dalekosiężnego ZJ; prowadził nasłuch radiowy; przewoził i kolportował konspiracyjne materiały propagandowe; dostarczał paczki żywno-ściowe i lekarstwa do obozów w Smukale i w Potulicach. Po fali aresztowań członków ZJ w grudniu 1942 r. przedostał się do GG. Od stycznia 1943 r. włą-czył się do służby konspiracyjnej jako żołnierz AK w Proszowicach (Insp. Mie-chów). Aresztowany w marcu 1946 r. przez UBP, zbiegł z aresztu w Krakowie. Zamieszkał w Łodzi, gdzie podjął studia uniwersyteckie (pedagogika społeczna; doktorat z nauk humanistycznych w 1989 r.). Ujawnił się w kwietniu 1947 r. i skorzystał z amnestii. Znaczną część życia powojennego spędził w Warszawie. Był czynnym członkiem ZHP. Pochowany został w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Krośnie.

Mirosława Groch
 

SPROSTOWANIE do informacji dotyczącej Konrada Porady, zamieszczonej w Biule-tynie nr 2/39/2000 podajemy za p. Jerzym Wultańskim

Dnia 4 XII 1996 r. zmarł w Brodnicy Konrad Porada. Urodzony 6 II 1918 r. w Brodnicy, harcerz, zaprzysiężony do konspiracji przez Jerzego Lendziona. Trudna jest do jednoznacznego określenia przynależność organizacyjna Porady – należał on do KOP lub, jak sam podaje, do Szarych Szeregów i do „Grunwaldu". Aresztowany 15 III 1940 r., wkrótce został zwolniony i nadal był czynny w kon-spiracji.

Pragniemy w tym miejscu serdecznie podziękować p. Jerzemu Wultańskiemu, za wszelkie uwagi i sprostowania, nadesłane do naszego Archiwum.

Michał Ojczyk
 

PODZIĘKOWANIA

Podziękowania za dary książkowe, za okres od 2 X 2000 do 28 II 2001 r.

Za przekazanie do zbiorów bibliotecznych Fundacji książek serdecznie dziękuje-my osobom prywatnym pp.: Joannie Bury, Grzegorzowi Górskiemu, Cezarii Ilin-Szymańskiej, Joannie Januszczak, Annie Jędo, Jadwidze Koczucik-Przedpełskiej, Stanisławowi Kopfowi, Izie Kuczyńskiej, Danucie Mikuszowej, Halinie Politowskiej, Romualdowi Śreniawa-Szyptowskiemu, Michałowi Targowskiemu, Andrzejowi Tom-czakowi, Janowi Wyrowińskiemu, Alinie Wysockiej, Elżbiecie Zawackiej, Natalii Żukowskiej, H. Żuromskiej,
Dziękujemy również za dary książkowe instytucjom takim jak: Ministerstwo
Obrony Narodowej Departament Społeczno-Wychowawczy; Muzeum Tradycji Po-morskiego Okręgu Wojskowego; Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych; ŚZŻAK Okręg Warmińsko-Mazurski (Koło w Kętrzynie); Urząd do Spraw Komba-tantów w Warszawie; Urząd Miejski we Włocławku.

Podziękowania za dary pieniężne złożone w okresie od 1 X 2000 r. do 10 III 2001 r.
Dary dewizowe:
Magdalena Holcgreber  – 100 USD
Czesława Knopp   –   20 GBP
Jadwiga Narębska (Junk)  –   10 USD
Aniela Sitko-Harazim  – 100 USD
Fundacja im. Franciszka Miszczaka (Polish Resistance Foundation – Prezes M. Hu-czyński)   – 1000 GBP
 

Dary złotówkowe:
 Janina Antoniak  –  50,-
Zbigniew Banaś  –  100,-
Eugenia Barabasz  –  200,-
Benedykt Baranowski  – 60,-
Janina Brzozowska  –  50,-
Joanna Bury  –  500,-
Miłosz Dobrzyński  –  20,-
Wanda Domanowska  – 200,-
Jakub Florek  – 200,-
Walentyna Gadomska  –  10,-
Stanisława Godlewicz  –  50,-
Teresa Gorzycka  –  30,-
Tadeusz Harmaciński  –  50,-
Halina Jagielska  –  40,-
Teresa Jaroszewska  –  50,-
Janina Jaworska  – 100,-
Urszula Jędrzejczak  –  40,-
Wanda Jędrzejewska  –  50,-
Maria Karwat  –  20,-
Jadwiga Kluczewska  –  50,-
Halina Koziołowa  – 200 ,-
Władysława Krajnik  –  30,-
Marianna Krystosiak  –  50,-
Bronisława i Jan Kwaśniccy  –  50,-
Joanna Kunz  –  50,-
Kazimiera Lewenda  –  50,-
Czesława i Franciszek Lipińscy  – 100,-
Helena Łukomska  –  50,-
Genowefa Matuszczak  –  40,-
Eugenia Maresch  –  70,-
Celina Messyasz  –  20,-
Halina Nalewajko  –  20,-
Alicja Nowak  –  30,-
Hanna Nowicka  –  50,-
Bogusław Obiegałka  –100,-
Aniela Paluszkiewicz-Skirzyńska – 50,-
Maria Pindor  –  25,-
Janusz Pałubicki  – 500,-
Eugenia Rojszyk  – 200,-
Danuta Rutecka  –  50,-
Zofia Rykowska-Cholewińska  –  50,-
Jan Sadowski  – 200,-
Krystyna Maria Schulz  – 100,-
Urszula Siedlewska  –  50,-
Zofia Skrzat  –  30,-
Aleksandra Sokołowska  –  40,-
Felicja Stefaniak-Kuźmińska  – 150,-
Lucyna Stoczkowska  – 100,-
Marian Sytek  –  50,-
Maria Tabeau  –  50,-
Hanna Tanaś  –  20,-
Helena Tanaś  –  50,-
Leon Torliński  – 100,-
Maria Tremblin  – 100,-
Jadwiga Tyblewska
i Jadwiga Aronowska  –  50,-
Teresa Urbanowa  –  50,-
Jadwiga Waślicka  – 200,-
Maria Wolańska  –  10,-
Jan Wyrowiński  – 100,-
Dariusz Ziółkowski  – 100,-
 CEREAL PARTNERS POLAND TORUŃ – PACIFIC S. C. TORUŃ – 1000,-
Mazowiecko-Kujawska Spółka Cukrowa S.A. Toruń – 1000,-
Uczestnicy X Sesji i Goście Fundacji – 232,20
Zakład Energetyczny Toruń S.A. – 1000,-
Związek Żołnierzy NSZ Okręg Łomża – 100,-
 
 
 
 
 
 
 

Wydawnictwa Fundacji ukazują się w ramach
„Biblioteki Fundacji Archiwum Pomorskie Armii Krajowej"
Dotychczas ukazały się tomy:
T. I — Walka podziemna na Pomorzu w latach 1939-1945. Materiały I sesji nauko-wej w Toruniu 27-28 IX 1989 r., pod red. Jana Szilinga, Toruń 1990, (wyczerpane).
T. II — Okręg Pomorze Armii Krajowej w dokumentach 1939-1945, wyd. B. Chrza-nowski, A. Gąsiorowski, J. Sziling, Toruń 1991.
T. III — Zawacka E., Szkice z dziejów Wojskowej Służby Kobiet, Toruń 1992.
T. IV — Armia Krajowa na Pomorzu. Materiały II sesji naukowej w Toruniu 14-15 XI 1992 r., pod red. E. Zawackiej i M. Wojciechowskiego, Toruń 1993.
T. V — Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej 1939-1945, cz. 1., pod. red. E. Zawackiej i H. Maciejewskiej-Marcin-ko-wskiej, Toruń 1994.
T. VI — Pomorskie Organizacje Konspiracyjne (poza AK) 1939-1945. Materiały III sesji naukowej w Toruniu 6-7 XI 1993, pod red. S. Salmonowicza i J. Szilin-ga, Toruń 1994.
T. VII — Tomalak I., Drugi brzeg. Wiersze wojenne i więzienne, Toruń 1994.
T. VIII — Powojenne losy konspiracji na Pomorzu. Materiały IV sesji naukowej w Toruniu 19 XI 1994 r., pod red. E. Zawackiej i R. Kozłowskiego, Toruń 1995.
T. IX — Organizacje paramilitarne i pokrewne na Pomorzu w przededniu II wojny światowej. Materiały V sesji naukowej w Toruniu 18 XI 1995 r., pod red. W. Rezmera, M. Wojciechowskiego, Toruń 1996.
T. X — Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej 1939-1945, cz. 2, pod red. E. Zawackiej, Toruń 1996.
T. XI — Okręg Pomorze Armii Krajowej, cz. 1., Jaszowski T., Podokręg Południowo-Wschodni, Toruń 1996.
T. XII — Szlak partyzancki Armii Krajowej w Borach Tucholskich. Przewodnik, Toruń 1995.
T. XIII — Chrzanowski B., Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939-1947, Toruń 1997.
T. XIV — Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz. 1. Przebieg Sesji i Zjazdu Kombatantek. Materiały VI sesji popularnonaukowej w Toruniu 16-17 XI 1996, pod red. E. Zawackiej, Toruń 1997.
T. XV — Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej, cz. 3, pod red. E. Zawackiej, Toruń 1997.
T. XVI — Gąsiorowski A., Polska Armia Powstania. Największa tajemnica pomorskiej kon-spiracji, Toruń 1997.
T. XVII — Chrzanowski B., Miecz i Pług, Toruń 1997.
T. XVIII — Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej 1939-1945, cz. 4, pod red. A. Zakrzewskiej, E. Zawackiej.
T. XIX — Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz. 2, Materiały VI sesji popu-larnonaukowej w Toruniu 16-17 XI 1996, pod red. E. Zawackiej, Toruń 1998.
T. XX — Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu 1939-45. Dyskusja nad konspektem monografii. Materiały VII Sesji-narady w Toruniu w dniu 15 listopada 1997 r., pod red. H. Macie-je-wskiej-Marcin-kowskiej, J. Szilinga, Toruń 1997.
T. XXI — Gąsiorowski A., Pomorska Chorągiew Szarych Szeregów, Toruń 1998.
T. XXII — Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz. 3, Materiały VI sesji popu-larnonaukowej w Toruniu 16-17 XI 1996, pod red. E. Zawackiej.
T. XXIII — Górski G., Polskie Państwo Podziemne, Toruń 1998.
T. XXIV — Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz. 8, Z dziejów PWK i WSK (materiały), pod red. E. Zawackiej, Toruń 1999.
T. XXV — Służba wojenna Polek na frontach II wojny światowej. cz. 6. Bibliografia WSK 1939-1997, pod red. W. Henzla i I. Sawickiej, Toruń 1999.
T. XXVI — Z dziejów Wydziału Łączności Zagranicznej Komendy Głównej ZWZ–AK „Zagroda", pod red. K. Minczykowskiej, J. Szilinga, Toruń 1999.
T. XXVII — Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu, pod red. G. Górskiego, Toruń 1999.
T. XXVIII — Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz. 4. Wojenna służba Polek w II wojnie światowej. Materiały IX sesji popularnonaukowej w Toruniu 6-7 XI 1999, pod red. M. Golona, K. Minczykowskiej, Toruń 2000.
T. XXIX — Materiały do dziejów Pomorskiego Okręgu ZWZ–AK, oprac. K. Minczykow-ska i J. Sziling. Toruń 2000.
T. XXX — Informator o zbiorach Fundacji „Archiwum Pomorskie AK", pod red. K. Minczykowskiej, Toruń 2000.
T. XXXI — Relacje członków konspiracji pomorskiej w latach 1939–1945, oprac. E. Kwiatkowska-Dybaś. Toruń 2000.
W przygotowaniu:
 — Chrzanowski B., Gąsiorowski A., Wydział Marynarki Wojennej „Alfa" Ko-mendy Głównej Armii Krajowej.
 — Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej 1939–1945, cz. 5.

Wymienione pozycje można otrzymać za zwrotem kosztów ich druku w Biurze Fundacji, 87-100 Toruń, ul. Wielkie Garbary 2 (także za zaliczeniem pocztowym).
W Fundacji jest również do nabycia książka: E. Zawackiej, Czekając na rozkaz, Wyd. KUL, Lublin 1992, cena 12,-.
 

WYDAWCA: FUNDACJA „ARCHIWUM POMORSKIE ARMII KRAJOWEJ"
 ul. Wielkie Garbary 2, 87-100 Toruń, tel. (0-56) 65-22-186
KOMITET REDAKCYJNY: Hanna Maciejewska-Marcinkowska,
Dorota Zawacka-Wakarecy
PRZYJMOWANIE INTERESANTÓW ARCHIWUM FUNDACJI:
tylko we wtorki i piątki od godz. 800 do 1400, dyżury Zarządu w poniedziałki od 1200 do 1330
KONTO BANKOWE: Wielkopolski Bank Kredytowy, Oddział Toruń
NR KONTA: 10901506-4675-128-00-0
e-mail: archAK@um.torun.pl  http://www.um.torun.pl./~archAK
Numery biuletynu wydane w roku 2001 są dotowane przez Urząd Miejski w Toruniu