Przed 55 laty

Przełamanie Wału Pomorskiego

Dyrektywa 1 Frontu Białoruskiego z końca stycznia 1945 r. nakazywała 1 Armii WP przejść do natarcia z rejonu Bydgoszczy w kierunku na Jastrowie, Iłowiec, Poźrzadło Wielkie, Suchań, Widuchową. Sąsiadami 1 AWP były wojska radzieckie: na prawo 2 Korpus Kawalerii Gwardii, na lewo 47 Armia.

CELOWO staram się podawać nazwy miejscowości Pomorza Zachodniego, aby przypomnieć ich mieszkańcom, że to my, żołnierze WP, te miejscowości wyrywaliśmy z gardła hitlerowskim Niemcom. To są nasze święte miejsca i do nas one należą. Więc szanujmy to, co takim trudem i życiem żołnierza zostało zdobyte.
W Dyrektywie Frontu nader enigmatycznie przedstawiony został nieprzyjaciel. Po prostu brakowało danych o jego sile, ugrupowaniu i możliwościach bojowych. O istnieniu Wału Pomorskiego i umocnieniach żelbetowych nikt nie wiedział. W związku z tym dowódca 1Armii postanowił nacierać w kierunku zachodnim, organizując marsz związków taktycznych Armii w dwóch kolumnach. Północna: wzdłuż osi - Stary Dwór, Sitowiec, Świdwie, Lutowo, Iłowo. Moja 3 Dywizja Piechoty przekroczyła 3 lutego dawną granicę polsko-niemiecką 10 km na zachód od Sępólna. Jakże byliśmy dumni z tego historycznego faktu. Południowa: wzdłuż osi - Wąwelno, Nowy Dwór, Drożyska Wielkie, Górzna.
Z powodu wyczerpania się paliwa już z końcem stycznia artyleria i czołgi nie kontynuowały marszu. 2 Dywizja Piechoty, stanowiąc przez pewien czas garnizon Warszawy, znajdowała się w trakcie przegrupowania i 6 lutego dołączyła do Armii.
Działania wojsk na tym strategicznym kierunku odbywały się w trudnych warunkach atmosferycznych. Bez przerwy padał obfity śnieg (pokrywa śniegu dochodziła do 40 - 50 cm), szalał zimny przejmujący wiatr, a temperatura spadała do minus 40oC. 4 Dywizja Piechoty podeszła 30-31 stycznia do bronionego przez oddziały niemieckiej 15 Dywizji Piechoty SS Złotowa, który po nocnej walce został zdobyty przez 11 pułk piechoty. Obie kolumny - północna i południowa nawiązały nad Gwdą styczność z siłami niemieckimi broniącymi się na pozycji osłonowej Wału Pomorskiego, biegnącej przez Podgaje, Jastrowie, Ptuszę. Na kierunku działania 1 Armii WP broniły się 15 Dywizja Piechoty SS, 16 Korpus Artylerii, 2 Armia z Grupy Armii "Wisła".
Walcząca na prawym skrzydle Armii 1 Dywizja Piechoty zboczyła z nakazanej trasy i stoczyła bój o Podgaje. Dywizja poniosła duże straty i przeszła do II rzutu Armii. W Podgajach 32 żołnierzy 4 kompanii 2 batalionu 3 pp dostało się do niewoli. Hitlerowcy skrępowali ich drutem kolczastym i żywcem spalili. Na miejsce 1 DP weszła 6 DP. Działająca w lewej kolumnie Armii 4 DP opanowała 1 lutego Ptuszę, a następnego dnia rano folwark Byszki i wyszła na przedpole Jastrowia. Natomiast 10 pp i 6 DP około północy opanowały Jastrowie. W nocy 3 lutego 4 DP opanowała miejscowość Szwecja i podeszła do głównej ufortyfikowanej pozycji Wału Pomorskiego (mapka). Broniły jej osłaniane 35 żelbetowymi schronami bojowymi głównie oddziały dywizji Märkisch Friedland wraz z innymi siłami doraźnie zorganizowanymi.

Próba przełamania Wału Pomorskiego 4 lutego nie powiodła się. Dopiero następnego dnia 11pp włamał się w rejon umocnień na północ od jeziora Dobre, lecz Niemcy włamanie zlikwidowali. Ponowne włamanie nastąpiło 6 lutego, w tym też dniu zostały zdobyte przez 6DP Nadarzyce. Na styku 4 i 6 DP wprowadzono ponownie do walki 1 DP, dzięki czemu wyłom został pogłębiony do szosy Czaplinek, Wałcz na odcinku Iłowiec, Dobrzyca. W rejon Nadarzyc 7 lutego skierowana została 3 DP i 13 pułk artylerii pancernej, natomiast 6 i 4 DP kontynuowały natarcie. Pod koniec dnia czołowe oddziały tych dywizji osiągnęły rubież: Iłowiec, Wielboki, Dobrzyca, Golce.
Dowódca 1 Frontu Białoruskiego 7 lutego rozkazał 1 Armii, 47 i 61 Armii oraz 7 Korpusowi Kawalerii Gwardii osiągnąć dogodną do obrony rubież: Łubowo, Czaplinek, Złocieniec, Drawsko Pomorskie, Ińsko, Stargard. 1 Armia WP głównymi siłami uderzyła w kierunku Czaplinka, a częścią sił (4 DP) na Karsibór Lubno. 4 DP zaczęła wychodzić następnego dnia na skrzydło i tyły wałeckiego zgrupowania niemieckiego, atakowanego od czoła przez 47 Armię radziecką.
Dowódca Frontu uznał, że dokonany przez 1Armię WP wyłom w Wale Pomorskim może ułatwić 47 Armii wykonanie zadania. 9 lutego rozkazał 1 AWP wstrzymać chwilowo natarcie i wykonać uderzenie siłami dwóch dywizji piechoty i brygady pancernej na Kolno, Piecnik i opanować Mirosławiec. Nastąpiło to 10 lutego po śmiałym ataku przez wydzielone siły 1Armii.

Położenie stron pod koniec lutego 1945 r. na kierunku działań wojsk prawego skrzydła 1 Frontu Białoruskiego

W ten sposób 1 Armia WP w operacji głębokiej na 64 km przełamała Wał Pomorski na głębokość 30 km w pasie szerokości 15 km. Wyszła na tyły wałeckiego zgrupowania nieprzyjaciela i przecięła mu drogi odwrotu. Radziecka 47 Armia 11 lutego opanowała Wałcz, a następnego dnia zbliżyły się z kierunku Kalisza Pomorskiego wojska 61 Armii. Oddziały 1 DP 12 lutego zdobyły Łowicz Wałecki. 13 lutego 1 AWP przeszła do natarcia w kierunku północno-zachodnim z zadaniem opanowania rubieży: Czochryń, jezioro Machliny, Świerczyna, stacja kolejowa Borujsko, Orla. Natarcie napotkało na silny opór i przeciwdziałanie nieprzyjaciela. Dowódca Frontu nakazał zorganizować 19 lutego natarcie wiążące siły nieprzyjaciela w składzie: 1 Armia WP, 3 Armia Uderzeniowa, Korpus Kawalerii Gwardii oraz 9 Korpus Pancerny. Siły te przeszły do natarcia, ale sukcesu operacyjnego nie osiągnęły. Dowódca Frontu nakazał następnego dnia 1 Armii przejść do obrony na linii: Nadarzyce, Świerczyna, Sośnica, Będlino, wyłącznie Żabin, Borujsko, zachodni Mirosławiec.
Działania przerwane 20 lutego zamykają okres walk 1 Armii WP o przełamanie Wału Pomorskiego oraz etap działań wiążących siły Niemców prowadzonych przez nią w składzie wojsk osłonowych północnego skrzydła 1 Frontu Białoruskiego. 1 Armia WP walczyła w tej operacji 22 dni, z tego 13 dni bezpośrednio o przełamanie Wału Pomorskiego.

W BITWIE o Wał Pomorski i jego przełamanie żołnierz polski zapłacił bardzo wysoką cenę. Ogółem poległo 3130 żołnierzy, rannych zostało 5905, zaginionych było 1957, chorych i ewakuowanych 349 żołnierzy. Tu zginęła chor. Irena Kruszewska, ppor. Piotr Pińkowski, kpt. Stanisław Jakimionek i wielu innych.
Bitwa o Wał Pomorski była jedną z najkrwawszych walk, jakie stoczyły wojska polskie i radzieckie na terenie Polski.

JAN SZYSZKOWSKI