CZAS LUDZI NIEPOKORNYCH

Niezależny Samorządny Związek Zawodowy ,,Solidarność'' i inne ugrupowania niezależne w Regionie Toruńskim w okresie stanu wojennego i w latach późniejszych (13 XII 1981 - 4 VI 1989)

1. Przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego w województwie toruńskim.
2. Przygotowania do internowań w województwie toruńskim.
3. Akcja wojskowo - milicyjna w nocy 12/13 XII 1981 r.
4. Internowania w nocy 12/13 XII 1981 r.
5. Późniejsze internowania.
6. Potulice.
7. Strzebielinek.
8. Internowane kobiety - Fordon, Gołdap, Darłówek.
9. Działacze ukrywający się przed internowaniem.
10. Obozy wojskowe i obozy pracy przymusowej.

1.Struktury zapasowe „Solidarności” w Regionie Toruńskim.
2.Próby ostrzegania przed działaniami władz podejmowane w nocy z 12/13 grudnia 1981 r.
3. Akcja ratowania mienia „Solidarności” i Niezależnego Zrzeszenia Studentów.
4. Jednodniowy strajk na UMK.
5. Akcja ulotkowa toruńskiego NZS w pierwszych dniach stanu wojennego. Proces działaczy „Towimoru”.
6. Inne spontaniczne akcje protestacyjne na początku stanu wojennego.
7. Związek Walki o Niepodległość i jego działalność w Brodnicy.
8. Powstanie tzw. drugiego garnituru władz toruńskiej „Solidarności”.
9. Początki Toruńskiego Informatora Solidarności.
10. Powstanie Kontry i Iskry.
11. Zorganizowanie siatki kolportażu pism podziemnych.
12. „Solidarność” w zakładach pracy Regionu Toruńskiego. Struktury podziemne w podregionach.
13. Akcje protestacyjne inspirowane przez Tymczasowe Prezydium Zarządu Regionu.
14. Oświadczenie programowe Tymczasowego Prezydium Zarządu Regionu z 24 II 1982 r.
15. Środowisko Niezależnego Serwisu Informacyjnego
16. Środowisko Obecności.
17. Podziemne Niezależne Zrzeszenie Studentów w Toruniu.
18. Grupa podziemna młodzieży toruńskich szkół średnich.
19. Działania SB w celu wykrycia wydawców i kolporterów podziemnych pism i ulotek.

1. Rekonstrukcja władz regionu.
2. Przygotowania do niezależnych obchodów świąt 1 i 3 maja w Toruniu.
3. Wydarzenia w dniu 28 IV 1982 r. na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika.
4. Wydarzenia w dniu 1 V 1982 r. w Toruniu.
5. Zajścia w dniu 3 V 1982 r. w Toruniu.
6. Skutki toruńskich zajść w dniach 28 IV - 3 V 1982 r.

IV. Stabilizowanie się toruńskiego podziemia (okres od maja 1982 r. do maja 1983 r).

1.Dalsze akcje protestacyjne. Delegalizacja NSZZ „Solidarność”
2. Działalność struktur podziemnych.
3. Toruńskie Radio „Solidarność” w latach 1982 – 1983.
4.Sprawa powielaczy z toruńskiego Szpitala Miejskiego przy ul. Batorego.
5.Represje wobec działaczy „Solidarności”.
6.Toruńska oświata. Represje wobec nauczycieli.
7.Sytuacja na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika.
8.Sprawa toruńskiego Klubu Inteligencji Katolickiej.
9.„Solidarność” toruńska wobec fasadowych instytucji stanu wojennego i tzw. nowych związków zawodowych.

V. Trudne lata. NSZZ „Solidarność” w Regionie Toruńskim w okresie od maja 1983 r. do jesieni 1986 r.

1.Władze regionalne NSZZ „Solidarność”.
2. Kontakty zagraniczne Regionu Toruńskiego.
3. Wydawanie, druk i kolportaż TISa, Kontry, Tygodnika Wojennego oraz znaczków pocztowych.
4.Pisma zakładowe.
5.Akcje protestacyjne w dniach 1 i 3 V 1983 r.
6.Dzień Solidarności z Więźniami Politycznymi (26 V) oraz Święto Solidarności (31 VIII) w 1983 r.
7.Późniejsze akcje protestacyjne inspirowane przez władze Regionu.
8.Akcje protestacyjne na szczeblu zakładów pracy i środowisk.
9.Audycje radiowe toruńskiej „Solidarności” i emisje na wizji TV.
10.Działalność grup ulotkowych zorganizowanych przez RKW.
11.Spotkania, prelekcje, działania samokształceniowe.
12.Bojkot wyborów.
13. Kościół katolicki w Toruniu i Regionie Toruńskim a podziemna „Solidarność”.
14.Represje przeciwko działaczom „Solidarności”.
15. Kuria biskupia w Pelplinie w obronie prześladowanych działaczy toruńskiej „Solidarności”.
16.Porwania toruńskie.
17.Toruńskie echa zabójstwa księdza Jerzego Popiełuszki.
18.Program Regionalnej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność” Regionu Toruńskiego – „Budować gotowość”.

VI. Niezależne ugrupowania, stowarzyszenia, środowiska oraz samorządy pracownicze w Regionie Toruńskim w latach 1983 – 1986.

1. Toruńskie niezależne wydawnictwa książkowe po 13 XII 1981 r.
2. Ośrodki zajmujące się pomocą represjonowanym i działalnością charytatywną przy toruńskich parafiach.
3.Samorządy pracownicze w toruńskich zakładach pracy.
4. Niezależny ruch harcerski w Toruniu w latach osiemdziesiątych.
5. Środowisko pisma Grześ.
6. Środowisko Polskiej Rzeczypospolitej Solidarnej.
7.Społeczne Stowarzyszenie Obrony Praw Człowieka w Toruniu.
8. „Solidarność Walcząca” w Toruniu.
9.Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność” Regionu Toruńskiego w podziemiu.
10.Sytuacja na UMK. Próby tworzenia samorządu studenckiego.
11.Niezależny Ruch Artystyczny w Toruniu.

VII. Powrót Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego ,,Solidarność'' Regionu Toruńskiego do legalnej działalności (1987 - 1989). Niezależne ugrupowania i partie w Regionie.

1. Tworzenie jawnych struktur ,,Solidarności'' w toruńskich zakładach i próby ich rejestracji.
2. Powstanie Regionalnej Komisji Koordynacyjnej NSZZ ,,Solidarność'' Regionu Toruńskiego
3. Odrodzenie Niezależnego Zrzeszenia Studentów na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika.
4. Niezależny Ruch Społeczny - Ziemia Chełmińska
5. Konfederacja Polski Niepodległej w Toruniu.
6. Polska Partia Chłopska.
7. Ruch Wolność i Pokój w Toruniu.
8. Zrzeszenie Kaszubsko - Pomorskie w Toruniu.
9. Inne ugrupowania niezależne.
10. Współpraca pomiędzy ugrupowaniami niezależnymi w Toruniu.
11. Pisma niezależne w Toruniu (styczeń 1987 - czerwiec 1989).
12. Represje wobec działaczy ,,Solidarności'' w latach 1987 - 1989.
13. Odrodzenie się legalnej ,,Solidarności'' w Regionie Toruńskim.
14. Kampania wyborcza do sejmu i wybory w dniu 4 VI 1989 r.
Zakończenie
Bibliografia
Wykaz ważniejszych zakładów pracy Regionu Toruńskiego w latach 1981 – 1989
Przypisy

W 1981 r. działacz NZS Wiesław Janowski, wraz z Stanisławem Śmiglem i Józefem Domianem utworzyli Toruńską Oficynę Niezależną (TON), która zasłynęła wydaniem trzytomowego ,,Archipelagu Gułag'' Aleksandra Sołżenicyna i ,,Małej Apokalipsy'' Tadeusza Konwickiego, ,,Nierzeczywistości'' Kazimierza Brandysa i kilku innych pozycji. TON wydawała też pismo młodych katolików Spotkania.
W 1983 r. z inicjatywy Stanisława Śmigla powstało ,,Wydawnictwo Kwadrat'', które nawiązywało do tradycji TON. Dysponowało ono jednym małym offsetem. Z czasem używało też drugiego otrzymanego od Bogdana Borusewicza. Na początku drukowało także na ramce sitodrukowej (sporządzonej przez Piotra Hryniewicza), w Unisławiu, niedaleko Torunia. Szefem wydawnictwa był Stanisław Śmigiel. Sprawami technicznymi - głównie zaopatrzeniem zajmował się Zbigniew Sośnicki. Funkcja ta wymagała ogromnego zaangażowania, gdyż nielegalne zakupy dużej ilosci papieru i innych materiałów były skomplikowanymi operacjami. Z czasem Sośnicki pomagał kupować papier na potrzeby RKW, uczestniczył w tych transakcjach Wiesław Cichoń. Sprawami technicznymi i organizacyjnymi zajmował się też Antoni Mężydło. Pomagał m. in. zdobywać sprzęt, materiały, papier. Na jesieni 1983 r. wraz z Karolem Wakarecym przywiózł on samochodem z Gdańska ów pierwszy powielacz offsetowy. Gdy samochód został zatrzymany przez milicję, Antoni Mężydło zapytany przez funkcjonariuszy co transportuje, odpowiedział że telewizor. Pomocny w załatwianiu papieru był także Jan Stromidło. Blachy do offsetu przygotowywali Wacław Kuropatwa i Remigiusz Stasiak, kolportażem zajmował się Roman Suchowiecki. W druku uczestniczyli: Zbigniew Sośnicki, Wacław Kuropatwa, Rafał Maszkowski (student astronomii na UMK), Roman Suchowiecki (i Jarosław Betker z KPN -red.) . Wydawnictwo miało też do dyspozycji komputer Amstrad (na owe czasy bardzo nowoczesny) - dar od Prezydenta RP na Uchodźctwie Kazimierza Sabbata i ministra ds. Kraju w Rządzie RP na Uchodźctwie - Ryszarda Kaczorowskiego. Z przedstawicielami Rządu RP w Londynie rozmawiała, podczas pobytu nad Tamizą Krystyna Antowska - Śmigiel. Komputer, przysłany do Torunia na nazwisko Rafała Maszkowskiego był konkretnym efektem tej rozmowy. Druk odbywał się m. in. w domu Zbigniewa Sośnickiego, w bliżej nieznanym domu jednorodzinnym w Grębocinie, w domu Edwarda Trzeciaka (dawnego żołnierza AK) przy ul. Łódzkiej, w domu nauczyciela Józefa Wierniewskiego na Wrzosach, w budynku gospodarczym przy ul. Bydgoskiej. Wiele wysiłku kosztowało złożenie i sklejenie już wydrukowanych książek. Za pracę tę odpowiedzialny był Leszek Zejfert (pracownik ,,Merinotexu''). Składanie wykonywano w różnych mieszkaniach prywatnych (m. in. na strychu domu Leszka Zejferta), w jednym przypadku na plebanii kościoła oo. redemptorystów. Nad składaniem pracowali (w różnych okresach) m. in. Adam Szandrach, Teresa Szandrach, Ryszard Mueller, Paweł Burak, Marek Bernaciak, Mirosław Kaczyński, Artur Wiśniewski, Piotr Niedlich. Dodać należy, że Leszek Zejfert wykonywał także niekiedy ,,blachy'' do produkcji książek, także na zamówienie innych ośrodkow podziemnych (Gdańska, Poznania, Katowic, Warszawy).
Od 1987 r. wydawnictwo współdziałało z toruńską organizacją Konfederacji Polski Niepodległej. Jej działaczem był Zbigniew Sośnicki, co ułatwiało kontakty. Z wydawnictwem współpracował też toruński działacz KPN - Mirosław Kaczyński. Umożliwiało to kolportowanie części książek kanałami KPN, m. in. do Opola, Warszawy i Poznania. Część nakładu była rozpowszechniana kanałami kolportażowymi ,,Solidarności''. Książki ,,Wydawnictwa Kwadrat'' w Trójmieście rozprowadzał Krzysztof Frączak. Kapeenowcy pomagali także w składaniu wydrukowanych książek. W składaniu książek uczestniczyli również działacze Ruchu ,,Wolność i Pokój''. Ich dziełem był m. in. złożenie książek: Tadeusza Jasudowicza, Odmowa służby wojskowej prawem człowieka, oraz Adolfa Popławskiego, 12 lat katorgi. Wspólnie z działaczami KPN składali też książkę Leszek Moczulski, Czwarta Rzeczpospolita w zarysach. W składaniu brali udział: Piotr Niedlich, Marek Bernaciak, Artur Wiśniewski, Joanna Pawłowska, Grzegorz Tyczyński, Piotr Biegalski.
Wymieńmy pozycje książkowe wydrukowane przez ,,Wydawnictwo Kwadrat'':
Józef Światło, Kulisy bezpieki i partii, nakład 3000 egz.
Krystyna Kuta, Piąta pora roku. Wiersze, t. 2, nakład 3000 egz.
Krystyna Kuta, Wiersze, nakład 500 egz.
Armia Krajowa na Pomorzu, nakład 1000 egz.
Zeszty Klubu Myśli Politycznej, nr 1, Gdańsk 1985 [naprawdę: Toruń 1986], nakład nieznany
Zeszyty Klubu Myśli Politycznej, nr 2, nakład nieznany
Kalendarz Współczesny, rok 1986, nakład 1500 egz.
Kalendarz Współczesny drugi, rok 1987, nakład 2000 egz.
Adolf Popławski, 12 lat katorgi, Toruń 1988, nakład nieznany
Wojna z narodem widziana od środka - rozmowa z b. płk dypl. Ryszardem J. Kuklińskim , nakład nieznany (przedruk z paryskiej ,,Kultury'')
Tadeusz Jasudowicz, Odmowa służby wojskowej prawem człowieka, nakład nieznany
Leszek Moczulski, Czwarta Rzeczpospolita w zarysach, Toruń [1989?]
Marek Ciesielczyk, KGB. Z historii sowieckiej policji politycznej, Toruń [I wyd. 1989, II wyd. 1990]
Jakub Karpiński, Portrety lat.Polska w odcinkach 1944 - 1988, Toruń [1989?]
Dzięki kontaktom Antoniego Mężydły z lubelskim podziemnym ,,Wydawnictwem Spotkania'' (głównie z jednym z szefów ,,Biblioteki Spotkań'' - Januszem Krupskim) rozpoczęła się współpraca pomiędzy tym wydawnictwem a ,,Kwadratem''. We współpracy z tym wydawnictwem wydrukowano książkę Wojciecha Chudego Filozofie wieczyste w czas przełomu. Gdańskie wykłady z filozofii klasycznej z roku 1981 , Lublin - Warszawa - Kraków 1986. ,,Wydawnictwo Kwadrat'' składało też dla ,,Wydawnictwa Spotkania'' niektóre książki, których wydrukowane karty przywozili do Torunia z Lublina - Antoni Mężydło i Karol Wakarecy. Natomiast we współpracy z ,,Oficyną 44'' wydrukowano książkę Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów. ,,Oficyna 44'' to jeden z kryptonimów wydawnictwa ,,Alternatywy'', założonego przez Zbigniewa Nowka oraz Piotra i Macieja Kapczyńskich. Dzięki osobistym kontaktom Stanisława Śmigla ze Zbigniewem Nowkiem ,,Wydawnictwo Kwadrat'' otrzymało gotowe blachy offsetowe z tekstem tej książki.
Toruńska oficyna wykonywała też niekiedy zlecenia czysto usługowe. Tak np. dla renomowanej oficyny podziemnej - ,,Nowej'', wydrukowała dwa numery kwartalnika ,,Krytyka''. Dla ,,Solidarności'' w Poznaniu ,,Wydawnictwo Kwadrat'' odbiło jednorazowo 10 tys. ulotek. Od 1987 r. ,,Wydawnictwo Kwadrat'' drukowało w dużych ilościach kilka tytułów toruńskich gazetek podziemnych związanych z różnymi opcjami politycznymi. Omówię je nieco dalej.
W ramach wydawnictwa ,,Alternatywy'' Zbigniew Nowek oraz Marek Wachnik, wraz ze swoimi gdańskimi przyjaciólmi - Maciejem Kapczyńskim i Piotrem Kapczyńskim wydali co najmniej kilkanaście tytułów książek i zeszytów obszernych czasopism. Wszystkie pozycje drukowali osobiście. Druk odbywał się w Trójmieście, w mieszkaniach prywatnych, m. in. u pani Eugenii Kokot w Gdańsku oraz Jacka i Kingi Jancelewiczów w Gdańsku Osowej. Każda ,,sesja drukarska'' owocowała jedną lub dwoma książkami, oznaczonymi dla zmylenia SB coraz to nowymi nazwami wydawnictwa. Wymieńmy najważniejsze książki wydane i wydrukowane przez Piotra Kapczyńskiego, Zbigniewa Nowka i Marka Wachnika w okresie stanu wojennego:
Leszek Kołakowski, Główne nurty marskizmu, t. 1 -3, wyd. ,,Alternatywy'' [Gdańsk 1981 - 1982]. Książka była wydrukowana i częściowo złożona i oprawiona w 1981r. W stanie wojennym kontynuowano składanie i oprawianie.
Piotr Pietkiewicz, Farba T. Wspomnienia byłego żołnierza AK, wyd. ,,Druk'' [Gdańsk] 1983. Książkę tą wydrukowano na jesieni 1981r. Prace nad nią dokończono w 1983r.
Aneks. Kwartalnik polityczny, nr 24/25, [Gdańsk] 1981. Druk rozpoczęto na jesieni 1981r. To właśnie przy pracy nad Aneksem zastał Zbigniewa Nowka i Marka Wachnika stan wojenny. To obszerne czasopismo (296 stron) dokończono drukować już w 1982r. Ze względów bezpieczeństwa podano jednak na okładce datę:1981.
Wiktor Woroszylski, Lustro, wyd. ,,Świadectwo'' ,[Gdańsk] 1983.
Ania Hertz, Czy i ty już pojąłeś, wyd. ,,Świadectwo'', [Gdańsk] 1983.
Przegląd Polityczny, nr 3, wyd. ,,Litery'', [Gdańsk 1984].
Abdurachman Awtorchanow, Zagadka śmierci Stalina, wyd. ,,Litery'', [Gdańsk] 1984
Tadeusz Żenczykowski, Dwa komitety 1920, 1944. Polska w planach Lenina i Stalina, wyd.''Kontra'' [Gdańsk 1984 lub 1985].
Zbrodnia katyńska w dokumentach, wyd. ''Oficyna 40'', [Gdańsk 1984 lub 1985].
Piotr Kapczyński, Zbigniew Nowek i Marek Wachnik drukowali też kilka innych numerów Przeglądy Politycznego. Wydali też w 1982r. niewielką broszurkę księdza Franciszka Blachnickiego, twórcy Ruchu Światło - Życie. Nakład książek zazwyczaj wynosił ok. 5000 egzemplarzy.
Największe kłopoty sprawiał kolportaż. Dochodziło czasem do dramatycznych sytuacji. ,,Bibuła'' bywała nawet przekazywana w lesie. Raz Nowek i Wachnik musieli uciekać przez las przed grupa ubeków. Pech chciał, że podczas ucieczki wbiegli do leśnej jednostki wojskowej. Na szczęście dowódca warty dał się nabrać na wymyśloną na prędce historyjkę (albo po prostu chciał mieć święty spokój). Nowek i Wachnik tłumaczyli w niej że są studentami, odprowadzali na Grabówek poderwane dziewczyny, ale miejscowi chłopacy nie byli skłonni patrzeć na to przychylnie i że właśnie ich gonią. Na sesje drukarskie Nowek i Wachnik jeździli do Gdańska do końca 1985 r.
Wydawnictwo podziemne, także nawiązujące do tradycji Toruńskiej Oficyny Niezależnej stworzył student UMK Paweł Rzoska. Wydawane książki sygnowawano m. in. nazwą wydawnictwa - ,,Grot''. Udało mu się stworzyć dwie grupy drukujące. Jedna z nich drukowała w domu pracownika ,,Geofizyki'' - Piotra Borka, który także brał udział w drukowaniu. Powielano techniką sitodruku, począwszy od lata 1982 r., niewielkie broszurki, (m. in. reportaże Jerzego Kuśmierka, broszurę o pakcie Ribbentrop - Mołotow, wydaną bez nazwiska autora broszurę Drogi cichociemnych -przedruk wydania londyńskiego z 1961 r., inną broszurę pt. Wygasanie Burzy wydaną w jednym zeszycie z poprzednią) . Największym przedsięwzięciem wydawniczym owych grup było powielenie książki Piotra Woźniaka Zapluty karzeł reakcji. Została ona wprawdzie wydana jeszcze przed stanem wojennym przez TON, ale część stron zaginęła i trzeba było je dodrukować na sicie. W jej druku brali udział m. in. student chemii Bogusław Andruchowicz i student fizyki Krzysztof Rolek. Ci ostatni, wraz ze studentem matematyki Grzegorzem Kotem drukowali też niektore wspomniane wyżej książki. W druku uczestniczył także Piotr Borek. Pracami kierowali Paweł Rzoska i Andrzej Wroński.
Swoje wydawnictwo posiadała też Regionalna Komisja Wykonawcza. Jej największym sukcesem wydawniczym było opublikowanie w 1988 r. książki profesora Ryszarda Kozłowskiego z Instytutu Historii i Archiwistyki UMK pt. Solidarność w Regionie Toruńskim. 13 XII 1981 - 31 VII 1984. Ryszard Kozłowski podpisał książkę pseudonimem Narcyz Szutnik. Książka ukazała się z inicjatywy RKW, zadania znalezienia odpowiedniego autora podjęli się doc. Sławomir Kalembka i dr Urszula Wencel. Dostarczyli oni (również dzięki pomocy Jacka Stankiewicza) Ryszardowi Kozłowskiemu materiały do napisania książki oraz opracowali załączony do niej wykaz internowanych i aresztowanych osób z Regionu Toruńskiego. Dzięki kontaktom z Andrzejem Paczkowskim książkę opublikowano jako 13 tom ,,Archiwum Solidarności'', w charakterystycznej dla tej serii szacie graficznej. Skład został wykonany przez ,,Archiwum'' w Warszawie, natomiast druk był dziełem Marka Wachnika pracującego w drukarni pod domem Stanisława Osmańskiego. Jako wydawca wystąpiło ,,Wydawnictwo Wolne Słowo'' mające być odtąd oficjalną oficyną Regionu Toruńskiego.
Pod firmą ,,Wydawnictwa Wolne Słowo'' ukazał się także przedruk zbioru wywiadów z aktorami pt. Komedianci. Rzecz o bojkocie w opracowaniu Andrzeja Romana i Mariana Sabata.
Z drobniejszych rzeczy wydanych przez RKW należy wymienić broszurę pt. Program NSZZ ,,Solidarność'' Regionu Toruńskiego Budować gotowość. Jak pamiętamy drukarz RKW Marek Konikiewicz wydrukował na sicie kilka broszurek. Były to: Tajne protokoły Najwyższej Izby Kontroli (wydana w serii Tygodnik Wojenny - teksty), Memoriał Stefana Bratkowskiego (jako wydanie specjalne Tygodnika Wojennego z 14 X 1984 r.), Normalizacja po czesku (jako Biblioteka Tygodnika Wojennego), a także Wywiad z Leszkiem Kołakowski (przedruk z Zeszytów Literackich) i broszurka Szczecin 70 .
Inicjatywą studencką była utworzona w 1985 r. Toruńska Oficyna (TO). Jej założycielami byli: Mirosław Adam i Anna Supruniukowie oraz Krzysztof Zaleski. Pierwszą wydana przez nich książką byli Piękni dwudziestoletni Marka Hłaski. Książkę tą pominięto w wydanym wówczas pięciotomowym wyborze dzieł Hłaski, stąd pomysł jego uzupełnienia. W późniejszych latach oficyna wydała na kserografach, w niskich nakładach (zazwyczaj ok. 200 egzemplarzy) ponad 20 pozycji, głównie z zakresu literatury emigracyjnej. Warto je wymienić:
Marek Hłasko, Piękni dwudziestoletni, Nawrócony w Jaffie.
Gustaw Herling-Grudziński, Skrzydła ołtarza, 4 opowiadania, Dziennik pisany nocą 1973 - 1975, Podróz do Burmy, eseje z tomu Drugie przyjście, Upiory rewolucji, Żywi i umarli.
Marian Brandys, Od dzwonka do dzwonka.
Artur Koestler, Ciemność w południe.
Josip Brodski, Wiersze i poematy, Eseje.
Zbigniew Herbert, Raport z oblężonego miasta.
Leopold Tyrmand, Dziennik 1954, Tu w Ameryce.
Melchior Wańkowicz, Dzieje rodziny Korzeniewskich.
Roman Zimand, Miłosz, Tyrmand, Zinowiew.
Jacek Kaczmarski, Bajka o Polsce.
Maria Danilewicz-Zielińska, Szkice o literaturze emigracyjnej.
Kazimierz Wierzyński, Współczesna literatura polska na emigracji.
Friedrich Dűrrenmatt, Upadek.
Toruńska Oficyna wydała też w latach 1987 - 1989, 4 numery pisma literackiego Eutopa (nakład ok. 50 egzemplarzy, objętość - ok. 300 stron).
Warto też wspomnieć o nagraniu dźwiękowym wykonanym w Toruniu i rozpowszechnianym kanałami ,,Solidarności''. Dwóch studentów oraz naukowiec i lekarz nagrali wiosną 1983r. kasetę z piosenkami o stanie wojennym, o dość szokującym tytule Na wzwodzie. Miały one najczęściej refleksyjny, czasem także satyryczny charakter. Kasetę podpisywał niejaki Jacek Buchowski. Był to pseudonim pod którym kryli się: adiunkt z Instytutu Fizyki Romuald Bobkowski oraz student - Andrzej Wilczewski i lekarz Andrzej Michorzewski. Bobkowski napisał muzykę, Michorzewski był autorem tekstów, Wilczewski zaś wykonawcą. Nagrywał kasety student prawa Jan Geras. Kaseta miała też swoje drugie wydanie w 1984r. pt. Zakazane piosenki. Niektóre piosenki nagrane na niej były emitowane w Radiu Wolna Europa, gdzie wykonujący zespół przestawiono jako Podziemniaki. Andrzej Wroński, Romuald Bobkowski, Jan Geras, Carmen Geras, Jacek Niegowski i Marek Kojro wystąpili w lutym 1983r. na Zlocie Weteranów Piosenki Studenckiej - Łodźstock 1983 w Łodzi z piosenkami o mocno opozycyjnym zabarwieniu.
Andrzej Michorzewski pisał teksty dla toruńskiego zespołu Kobranocka. W 1984 lub 1985 r. członkowie zespołu: Andrzej Kraiński, Jacek Bryndal i Tomasz Kosma nagrali do antykomunistycznych tekstów Michorzewskiego kasetę pt. Latający pisuar. Firmowana była ona przez zespół o tej samej nazwie.

Charakteryzując powyżej ugrupowania niezależne działające w Toruniu opisałem także pisma, które były przez nie wydawane. W podrozdziale tym omówię pozostałe pisma niezależne wydawane w latach 1987- 1989 (do 4 VI 1989 r.). Najstarsza toruńska gazeta podziemna - Toruński Informator Solidarności weszła w II połowie 1987 r. w stadium pewnego kryzysu. Zmniejszyła się częstotliwość jej ukazywania, w przypadku niektórych numerów pogorszyła się szata graficzna. Pojawiło się też więcej informacji ogólnopolskich kosztem regionalnych. Pomimo tego TIS ukazywał się nieprzerwanie i na wiosnę 1989 r. stał się faktycznie jawnym pismem odrodzonego Związku.
Pismem, które zdobyło sobie w regionie Toruńskim największą poczytność był Przegląd Pomorski. Jego początkowych 7 numerów (od kwietnia 1987 r.) nosiło tytuł Inicjatywy. Pismo wychodził w zasadzie raz w miesiącu, ale w maju i czerwcu 1989 r., w okresie ,,wyborów okrągłostołowych'' wyszło 12 numerów. W sumie do sierpnia 1989 r. ukazało się 41 numerów pisma. Przegląd Pomorski miał zazwyczaj 8 stron formatu A-5, pokrytych gęstym drukiem. Szata graficzna pisma, jak na warunki podziemne, była bardzo dobra. Publikowano m. in. niezłe jakościowo fotografie i rysunki. Inicjatorem wydawania pisma był szef ,,Wydawnictwa Kwadrat'' - Stanisław Śmigiel, który też sprawował nadzór nad całością przedsięwzięcia. Pismo drukowane było oczywiście na maszynach drukarskich ,,Kwadratu'', nakład dochodził do 10 tys. egzemplarzy. Blachy do offsetu przygotowywał Andrzej Churski, potem Wacław Kuropatwa. Ten ostatni zajmował się także drukiem zdjęć. Makiety pisała na maszynie Ewa Ziemkiewicz. W skład redakcji wchodzili: Roman Bäcker, Jan Wyrowiński, Andrzej Churski, Robert Ziemkiewicz, Zbigniew Mówka, oraz w okresie początkowym Jacek Kalas. Funkcję redaktora naczelnego pełnił Robert Ziemkiewicz. Pismo kolportowane było kanałami ,,Solidarności'' toruńskiej.
Przegląd Pomorski miał charakter informacyjno - publicystyczny. Kładziono duży nacisk na tematykę toruńską. Regularnie drukowano w nim np. sprawozdania z posiedzeń Klubu Myśli Politycznej oraz z wywiady z czołowymi działaczami opozycji toruńskiej. Spośród autorów (niektórzy drukowali pod pseudonimem) wymienić należy: Romana Bäckera (ps. Jan Jakub, Janusz Piekarski, Jan Piekarski) Roberta Ziemkiewicza (ps. Izrael Glikman), Konrada Turzyńskiego (ps. Konrad Toruński), Zbigniewa Mówkę (ps. Kazimierz Toruń) Jana Wyrowińskiego (ps. Obserwator), Andrzeja Zybertowicza, Andrzeja Churskiego (ps. Ireneusz Andrzejewski), Stefana Pastuszewskiego, Piotra Marciniaka, Andrzeja Huniewicza (ps. Andrzej Wilnicz), Wojciecha Polaka (ps. Sarmata).
Ukazywał się dodatek artystyczny do Przeglądu Pomorskiego pt. Spotkania oraz dodatek kulturalno - oświatowy o nazwie KO=Nokaut.
Z Pomorskim Towarzystwem Gospodarczym było związane (chociaż nieoficjalnie) pismo o nazwie Gazeta Gospodarcza. Jako miejsce wydania podawała ona Toruń i Gdańsk, chociaż robiona była wyłącznie w Toruniu. Gazetę drukowało ,,Wydawnictwo Kwadrat''. Jej redaktorami byli Grzegorz Górski, Roman Bäcker i Zbigniew Mówka. Od października 1988 r. do kwietnia 1989 r. wyszło 5 numerów Gazety (8 stron objętości, format A-5). Zamieszczała ona obszerne artykuly na temat stanu gospodarki polskiej i metod jej reformowania, spraw finansowych, problemów ekonomicznych i ekologicznych (sprawa ,,Polchemu''). Wśród autorów publikujących w Gazecie można wymienić: Jana Adamiaka, Marię Annę Karwowską, Zbigniewa Mówkę, Romana Bäckera (ps. Janusz Piekarski).
Od stycznia do maja 1988 r. było wydawane pismo Refleksy, z podtytułem Gazetka członków NSZZ ,,Solidarność''. Wyszło 8 numerów tego pisma, drukowanego na powielaczu w formacie A-4. Każdy miał 2 strony objętości. Pismo redagowali Ryszard Musielak, Irena Biała oraz Edward Staszkiewicz. Drukiem zajmowali się Ryszard Musielak i Edward Staszkiewicz, powielacz umieszczony był w mieszkaniu Krystyny i Zygmunta Woźniaków. Pismo miało charakter informacyjno - publicystyczny. Połowa jego numerów ukazała się w maju 1988 r., podczas fali strajków w kraju, zawierają one sporo informacji na temat akcji strajkowych.
Krystyna Kuta oraz Marianna Rygielska wydawały w latach 1987 - 1988 pismo pt. Nadwiślanin. Miało one 4 - 6 stron objętości, formatu A-4, drukowane było na powielaczu, będącym własnością ,,Wydawnictwa Kwadrat''. Wyszło co najmniej 9 numerów Nadwiślanina. Pismo miało charakter publicystyczno - informacyjny, zawierało także teksty o tematyce regionalne. Publikowano w nim również wiersze.
Odradzanie się w 1989 r. ,,Solidarności'' w zakladach pracy Torunia spowodowało powstawanie pisemek zakładowych. Prawdopodobnie w 1987 r. ukazało się pismo Solidarność, wydane przez Tymczasową Komisję Zakładową NSZZ ,,Solidarność'' przy zakładach ,,Mera-Obreus'' (2 storny formatu A-4, wydrukowane na powielaczu).
W ,,Poldrobie'' wydawane były Komunikaty Komitetu Organizacyjnego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego ,,Solidarność''Pracowników Pomorskich Zakładów Drobiarskich ,,Poldrob'' w Toruniu. Pierwszy numer datowany był na 16 XI 1988 r., dwa pozostałe znane numery na 16 XII 1988 r. i 14 II 1989 r. Pismo miał 4 strony objętości w formacie A-5 i staranną szatę graficzna (w nr 2 były nawet rysunki satyryczne). Dnia 24 II 1989 r. ukazało się w ,,Poldrobie'' nowe pismo pod nazwą Informacja Komitetu Organizacyjnego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego ,,Solidarność''Pracowników Pomorskich Zakładów Drobiarskich ,,Poldrob'' w Toruniu. Posiadało one nową numerację. Ukazał się jeszcze jeden numer tego pisma w dniu 7 II 1989 r. Zarówno Komunikaty, jak i Informacja zawierały informacje i dokumenty związane z odradzaniem się ,,Solidarności'' w Regionie i w ,,Poldrobie''.
Podobny charakter miało pismo TKZ NSZZ ,,Solidarność'' w ,,Metalchemie'' o nazwie Mury, wydawane przez Zbigniewa Huzakowskiego. Wyszło co najmniej 6 numerów tego pisma w latach 1988/1989 (8 stron formatu A-5).
W ,,Towimorze'' z datą 18 II 1988 r. ukazał się pierwszy numer pisma pt. Biuletyn członków i sympatyków NSZZ ,,Solidarność'' przy TZUO ,,Towimor''. W sumie ukazało się co najmniej 7 jego numerów w latach 1988/1989 w formacie A-4 i A-5 drukowanych na powielaczu i offsecie (objętość 2 strony).
Regularnie wychodził nadal Geofon w ,,Geofizyce'', sporadycznie Pogłos w ,,Merinotexie'', w ,,Elanie'' w lutym 1989 r. wskrzeszony został wydawany do stanu wojennego Biuletyn NSZZ ,,Solidarność'' Z.W.Ch. ,,Elana''.
W Grudziądzu w okresie strajków w sierpniu 1988 r. ukazał się jeden numer Serwisu Informacyjnego NSZZ ,,Solidarność'' (1 strona na kartce formatu A-4 wydrukowana na powielaczu). W styczniu 1989 r. zaczął się ukazywać Biuletyn Informacyjny NSZZ ,,Solidarność'' w Grudziądzu (1 lub 2 strony na kartce formatu A-4, wydrukowane na powielaczu). Znamy 5 numerów tego Biuletynu. Natomiast w zakładach ,,Warma''1 II 1989 r. ukazało się dwustronicowe pismo (2 kartki formatu A-4 wydrukowane na powielaczu) pt. Biuletyn Informacyjny NSZZ ,,Solidarność'' przy PZUO ,,Warma'' w Grudziądzu.
Jacek Stankiewicz wydał w 1988 r. jeden numer pisma satyrycznego Kontrabas. Miało ono znamienny podtytuł: Niezależne, samorządne i całkowicie nieregularne pismo członków i sympatyków Redakcji, ich rodzin i przyjaciół, krytycznie nastawionych do obecnej rzeczywistości. Pismo miało objętość 4 stron formatu A-5, drukowane było na offsecie w drukarni struktur regionalnych ,,Solidarności'' (,,Wydawnictwo Wolne Słowo''). Klisze do druku przygotowywał Andrzej Kola z Instytutu Archeologii UMK.
W 1987 r. ukazały się w Toruniu dwa numery obszernego pisma pt. Chrześcijański Ruch Społeczny. Każdy zeszyt miał ok. 40 stron objętości. Redaktorami pisma byli: Roman Bäcker, Wojciech Polak i Zbigniewem Wiczkowski. Oni też głównie wypełniali je swoimi tekstami. Pismo drukowane było w ,,Wydawnictwie Kwadrat'', a kolportowane kanałami ,,Solidarności''. Miało charakter chrześcijańsko - demokratyczny. Postępująca liberalizacja sprzyjała owej, często dość spontanicznej, działalności wydawniczej. Możliwość przedstawienia swoich opinii szerszemu gronu czytelników wydawała się czymś bardzo atrakcyjnym. Stąd wypowiedzi niektórych osób po latach: Zacząłem wydawać pismo, bo po prostu bardzo chciałem mieć swoje własne pismo. Niektóre z powstałych pism okazały się efemerydami. W warunkach rosnącej wolności słowa nie miały one po prostu często racji bytu. Z drugiej strony jednak szkoda, że nie przetrwały one w warunkach pełnej demokracji, mogłyby się bowiem stać głosem małych lokalnych i środowiskowch społeczności.

[...]

gdzie kupić tę książkę ? a no tu : http://www. ksiegarnia.uni.torun.pl/rec_1221.html

str. gł.
Kwadrat (1980-90r.) - książka o Kwadracie - ,,Nowości'' o książce - prezentacja książki
bibuła kwadratu
kartki S
działacze kultury
foto
bibuła
krzyże zasługi - foto Beni
Wojciech Polak CZAS LUDZI NIEPOKORNYCH (fragm.)
Zdzisław Dumowski ,,Jedna Noc'' całe opowiadania w internecie (tylko tu !)
Marek Czachor ,,Jak zatrudniałem się na PG''
tablica *Upamiętnienia Wydarzeń 1 i 3 Maja 1982 r.* (2004) - fotoreportaż - 1. rocznica odsłonięcia (2005)
wokół teczek bezpieki
Radosław Sojak, Andrzej Zybertowicz Lustracja dla chóru
Konrad Turzyński - Czas przeszły dokonany - Czy wszyscy byliśmy „umoczeni”?
Jakub Stein Ich troje w monitoringu
lat ,S'
20. rocznica śmierci ks. Popiełuszki
procesy: - dot. Stanisława Śmigla (1980 r.) - mili-cjant: zbrodnie komuny przedawnione (1982 r.) - dot. Andrzeja Murawskiego - dot. Kazimierza Kozaka - pobicie A. Kuczkowskiej podczas internowania - dot. Artura Wiśniewskiego - walka z krzyżami w szkołach - dot. aresztu Tymcz. Prezydium ZR (1982 r.) - dot. Toralu (1983 r.)
Solidarność z Ukrainą
nowe dodatki i zmiany